- (2010) Volume 4, Issue 2
Bilal Akbulut*, Eyüp Çakmak, İlker Z. Kurtoğlu, Nilgün Aksungur
Central Fisheries Research Institute, Trabzon
In recent years, the fish species in danger of extinction for the configuration of the natural stocks produced in controlled conditions is important. Also beluga is one of the fish in danger of extinction. In this study, juvenile beluga captured Turkish Black Sea coastal water to create broadstock adapted to tank environment. The growth, feed conversion and survival rates were investigated in juvenile beluga with tagged with T-tag Individually and fed by whiting. Weights ranging between 0.5-2.2 kg of Juvenile beluga’s Specific Growth Rate (SGR), Daily Weight Gain (DWG) and Feed Conversion Ratio (FCR) were determined as the 0.36±0.09, 4.7±1.25 g/day and 5.07 in farm conditions. As a result, whiting can be used routinely nutrition and adaptation to cultural conditions of juvenile beluga captured from the natural environment such as configure natural stocks and maintain various purposes with live.
Black Sea, beluga (Huso huso), feeding, whiting, growth performance, FCR
Mersin balıklarının (Acipenseridae spp.) Tür-kiye nehirleri ve sahil sularındaki doğal stokları, dünya çapındaki gerilemeye paralel olarak azal-mıştır. Bu türlerin aşırı avcılığını, amacıyla mer-sin balığı avcılığını düzenleyen yasal kararlar 1971 yılında alınmıştır. Bu düzenlemeler ile mer-sin balıklarının avcılığı Kızılırmak, Yeşilırmak ve Sakarya nehirlerinde tamamen yasaklanmış ve diğer ırmaklarda ise boy yasağı getirilmiştir. 1979 yılında 140 cm’den büyük mersin morina-sının (Huso huso) dışında avcılığı yasaklanmıştır 1997 yılında ise bütün mersin balıklarının avcı-lığı yasal olarak durdurulmuştur (Çelikkale ve ark., 2004a; Ustaoğlu ve Okumuş, 2004).
Türkiye’de mersin balıklarının yapay üretim çalışmaları, Rusya Fedarasyonunda Ovsyannikov (1870) tarafından başlatılmasından (Dettlaff and Goncharov, 2002) 130 yıl sonra 1997 yılında Si-birya mersin balığının (Acipenser baeri) yavrula-rının ve 2001 yılında ise Rus mersini (Acipenser gueldenstaedtii) yumurtalarının getirilmesiyle başlatılmıştır (Köksal ve ark. 2000; Çelikkale ve ark., 2004b). Son yıllarda ülkemizde mersin ba-lıklarının yetiştiriciliği hakkında önemli deneyim ve bilgi birikimi sağlanmıştır (Memiş ve ark., 2004, 2007 ve 2009).
Türkiye’den Karadeniz’e akan Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Çoruh nehirleri ve Türkiye sahil sularında Acipenseridae familyasına ait 6 mersin balığı türü bulunmaktadır (Edwards ve Doroshov, 1989; Geldiay ve Balık, 1996; Ustaoğlu ve Okumuş, 2004) ve Türkiye akuakültür sektöründe tür çeşitliliğinin artırılması için mersin balıkları potansiyel türler olarak gö-rülmektedir.
Kültür şartlarında mersin balıkları tatlı su ba-lıkları içinde 1.0-2.2 kg/yıl ağırlık artışı ile en hızlı büyüyen balıklardandır (Mims ve ark., 2002). Yumurtalarından dünyaca meşhur siyah havyar üretilmesi nedeniyle Türkiye’de son yıl-larda büyük ilgi görmektedir. Ancak, mersin ba-lıklarının cinsi olgunluk yaşlarının hali hazırda yetiştiriciliği yapılan Gökkuşağı alabalığı, levrek ve çipura balıklarına nazaran yüksek olması ne-deniyle yatırımcılar biraz temkinli yaklaşmakta-dırlar.
Dünyada, mersin balıkları havyarı ve eti için yetiştirilmektedir. Havyar üretimi daha uzun za-man almasına karşılık et olarak pazarlanması da-ha kısa sürede gerçekleşmektedir. Mersin ba-lıklarının eti için yapılan yetiştiricilikte pazar-lama boyunun 1.5-2.0 kg olduğu bildirilmiştir (Chebanov ve Billard, 2001).
Mersin balıklarının yetiştiriciliği için önce-likle anaç stoğunun oluşturulması ve bu stoğun da her yıl belirli oranda yenilenmesi gerekmekte-dir. Doğal kaynakların yapılandırılması için anaç stoğu oluşturma veya gen kaynaklarının korun-ması gibi çeşitli maksatlarla mersin balıklarının canlı muhafazasında doğadan toplanan balıkların beslenmesi son derece önemli bir konudur.
Mersin morinalarının çevre isteklerini incele-yen çalışmalarda, mersin morinalarının doğal or-tamda su sıcaklığının kış aylarında 0.5°C’ye dü-şünceye ve yazın ise 30°C’ye yükselinceye kadar beslendiklerini bildirmişlerdir (Mikhail ve ark. 1989).
Karadeniz’de mersin morinasının beslenmesi üzerine detaylı çalışmaları Sovyet araştırmacıların yaptığı görülmektedir (Mikhail ve ark., 1989). Karadeniz’de mersin morinalarının besinlerinin yıl içinde farklılık gösterdiği ve kış aylarında mersin morinalarının derin sulara göç ederek barbun (Mullus barbatus ponticus), mezgit (Merlangius merlangius euxinus) pisi (Platichthys flessus lescus) ve hamsi (Engraulis encrasicolus) ile beslendikleri bildirilmiştir (Mikhail ve ark., 1989). Aynı çalışmada mersin morinalarının soğuk sezonda canlı ağırlıklarının %1-3 oranında beslendikleri belirtilmiştir.
Bu çalışmada doğal stokların yapılandırılma-sına hizmet edecek anaç stokunu oluşturmak için Karadeniz’den yakalanan ve tank ortamında mezgit balığıyla beslenen genç mersin morinala-rının büyüme performansı incelenmiştir.
Bu büyütme ve besleme denemesi Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü (SUMAE)’nün (Türkiye) deniz balıkları büyütme ünitesinde ger-çekleştirilmiştir. Denemede Trabzon civarında avcılık yapan balıkçıların ağlarına farklı zaman-larda kazara takılan ve tank ortamına adapte edi-len tek grup halinde sekiz adet mersin morinası kullanılmıştır. Balıklar tank ortamına adapte edildiğinde bireysel olarak markalanmıştır.
Bireysel olarak T-bar marka ile markalanan balıklar 2x2x1 m ebatlarındaki fiberglas tanka yerleştirilmiştir. Tanktaki su hacmi, havalan-dırma ve akıtılan deniz suyunun miktarı deneme süresince sabit tutulmuştur. Deneme süresince tanktaki su sıcaklığı ve oksijen seviyesi günlük olarak ölçülmüştür (Oxguard, Danimarka).
Balıklara deneme başındaki canlı ağırlıkları-nın yaklaşık %3’ü oranında günde bir kez sabah 08:00-09:00 saatleri arasında dondurulmuş mez-git balığı verilmiştir. Yemlemeden 2 saat sonra tank kontrol edilerek yenmeyen yemler toplan-mıştır.
Deneme başlangıcında ve sonunda balıklar, benzokain (0.05 g/l) ile bayıltılıp, tartılarak ağır-lıkları (g) alınmış ve boyları (cm) ölçülmüştür. YÇO, Kondisyon Faktörü (KF), SBO, Ağırlık Kazancı (AK) ve GAA aşağıdaki eşitlikler ile he-saplanmıştır.
KF = A(g)/TB3 * 100
SBO ( %A) = ((ln A2 - ln A1) / s )*100
YÇO = Y / (A2 - A1), AK = (A2 - A1)
GAA= AK / s
Burada, s deneme süresi (gün), A1 ilk tartım ağırlığı (g), A2 son tartım ağırlığı (g), TB, toplam boy (cm), Y, verilen yem (g) miktarıdır. Orta-lama, standart hata ve regresyon P<0.05 önem derecesinde hesaplanmıştır.
Büyüme performansı ve yem değerlen-dirme
Balık yetiştiriciliğinde büyüme performansı ve yem değerlendirmeyi belirlemek için sayısız matematik formülleri kullanılmaktadır. Bu çalış-mada büyümeyi değerlendirmede yaygın olarak kullanılan SBO, AK, KF, GAA ve YÇO eşitlik-leri kullanılmıştır. Denemeden mersin morinala-rının mezgit balığı ile beslenmelerinin sonucunda elde edilen büyüme ve yem değerlendirmenin be-lirlenmesinde kullanılan değerlendirme ölçütleri tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1. Deneme başlangıcı ve deneme sonunda büyüme parametreleri (±S.H.).
Table 1. The growth parameters at the beginning and the end of the experiment (±S.E.).
Doğadan yakalanan mersin balıklarının kültür ortamına adaptasyonlarında, birçok balıklarda ol-duğu gibi çeşitli sorunlar yaşanmaktadır. Bun-lardan en önemlisi balıkların verilen yemi red etmeleridir. Benzer şekilde bazı bireyler verilen suni veya doğal yeme hemen alışırken, bazı ba-lıkların ise uzun süre yem almadıkları ve ağırlık kaybının olduğu bilinmektedir. Normal şartlar altında sağlıklı balıklarda GAA ve SBO ile balık ağırlığı arasında doğrusal bir ilişki beklenir. Bazı durumlarda balıklar verilen yemi yemelerine rağmen, Şekil 2’de görüldüğü gibi doğadan ya-kalanıp tank ortamında beslenen mersin morina-larının bireysel büyümelerinde farklılıklar olma-sına rağmen, bütün bireylerin verilen mezgit ba-lıklarını tükettiği ve büyüme gösterdikleri anla-şılmıştır.
Şekil 1. Doğadan yakalanan mersin morinaları-nın büyüme performansı.
Figure 1. The growth performance of juvenile beluga captured from the Back Sea.
Şekil 2. Karadeniz’in Türkiye sahil sularında ya-kalanan mersin morinalarının boy ağırlık ilişkisi.
Figure 2. Length–weight relationship of Beluga captured from Turkish Black Sea coastal water.
Kondisyon faktörü
Kondisyon faktörü kullanılarak boy ve ağırlık arasındaki ilişki tanımlanmıştır. Kondisyon faktö-rü deneme başlangıcında 0.52 ve deneme sonun-da 0.53 olarak hesaplanmıştır (Tablo 1). Büyüme eşitliği, boy ve ağırlık arasındaki ilişkiler regres-yon analizi ile ifade edilmiştir. Vücut ağırlığı ile boy arasındaki ilişki pozitif bulunmuştur (y=0002x3.8074 R2=0.96) (Şekil 2).
Su Kalitesi
Deneme sürecinde tanktaki çözünmüş oksijen seviyesi ortalama 7.59±0.04 ppm, minimum 7.2 ppm ve maksimum 7.8 ppm olarak ölçülmüştür (Tablo 2). Tuzluluk değerleri SUMAE’de yapılan bir başka sürekli izleme çalışmasından alınmıştır. Çalışma süresince balıkları tedavi etmeyi gerekti-recek sağlık sorunu yaşanmamıştır.
Tablo 2. Büyütme tanklarına akıtılan deniz su-yun özellikleri.
Table 2. Water quality parameters of seawater flowed to rearing tanks.
Mersin balıkları içinde en hızlı büyüyen ve yetiştiriciliğe uygun olan türlerin beyaz mersin (Acipenser transmontanus) ve Sibirya mersini olduğunu birçok yazar bildirmiştir (Köksal ve ark., 2000; Chebanov ve Billard, 2001; Williot ve ark., 2001). Ancak her iki mersin türü ülkemiz sularının doğal türleri değildirler. Bu denemede kullanılan mersin morinaları ülkemizin doğal su-larında bulunması ve yumurtalarından dünyaca meşhur siyah havyar üretilmesi nedeniyle yetişti-riciliğinde, doğal sularımızın balıklandırılması ve stokların yapılandırılmasında avantajlı görül-mektedir.
Ülkemizde ticari alabalık yemiyle beslenen Acipenseridea familyasından Sibirya mersin ba-lığı ve Rus mersinleri için SBO ve YÇO değerle-rini sırasıyla 0.47 ve 2.45 (Rad ve ark., 2003) ve 2.69 ve 5.7 (Çelikkale ve ark., 2004b) olarak bil-dirmişlerdir. Mohseni ve ark. (2006), 23±1.5ºC’de tanklarda ticari bir pelet yemle bes-lenen ortalama 900±9.2 g ağırlıklarındaki mersin morinalarının günlük yem ihtiyacının canlı ağır-lıklarının %2’si olduğunu ve yem değerlendirme oranının 1.5-3.5 arasında değiştiğini belirtmişler-dir. Aynı çalışmada SBO’nın 0.7-0.8 olduğunu bildirmişlerdir (Mohseni ve ark., 2006).
Ebrahimi ve Zare (2006), yumurtadan yeni çı-kan mersin morinası yavrularında SBO’nın canlı yem ile beslenen grupta 4.97 ve granül yemle beslenen grupta ise 4.82 olduğunu bildirmişlerdir.
Bu çalışmada mezgit balığı ile beslenen mer-sin morinalarının SBO 0.36±0,09 ve YÇO ise 5.07 olarak belirlenmiştir. Elde edilen SBO bul-guları diğer araştırmacıların bildirdikleri değer-lerden düşük çıkmıştır. YÇO oranları ise Çelikkale ve ark. (2004b) bildirdiği değerler ile uyumlu, Mohseni ve ark. (2006) ve Ebrahimi ve Zare (2006)’nin bildirdiği değere yakın çıkmıştır. Fakat Rad ve ark. (2003)’nın bildirdiği değerler-den yüksek çıkmıştır. Su sıcaklığının büyüme üzerine etkileri ve kullanılan yemin farklılığı göz önüne alındığında, bu çalışmada SBO’nın düşük gözlenmesi, diğer çalışmaların gerçekleştirildiği su sıcaklığı ve kullanılan yem farklılığından kay-naklanabilir. Bunu yanında balık ve türü ve bü-yüklüğü büyüme ve yem değerlendirmeyi etkile-yen önemli faktörlerdir.
Mims ve ark., (2002) mersin balıklarının bü-yümeleri için uygun su sıcaklığın 20-26°C oldu-ğunu bildirmişlerdir. Deneme sürecinde su sıcak-lığı ortalama 13.15±0.10°C, min. 12.7°C ve mak. 14.0°C olmuştur (Tablo 2).
Bu çalışmada balıklar deneme öncesinde bi-reysel ile markalanarak tank ortamına alıştırıldı-ğından markalamanın balıkların beslenmesi ve büyümelerine olan etkileri incelenmemiştir. An-cak, Georgiadisa ve ark., (2000) white sturgeon türünde çiftlik şartlarında bireysel markalamanın büyüme üzerine etkilerini inceledikleri çalışmada markalamanın balıkların büyümesini etkilemedi-ğini (P=0.71) bildirmişlerdir.
Sonuç
Sonuç olarak, bu çalışma doğal stokların ya-pılandırılması ve canlı muhafaza gibi çeşitli mak-satlar ile doğal ortamdan yakalana mersin mori-nalarının kültür şartlarına adaptasyonlarında ve düzenli beslenmesinde mezgit balığının kullanı-labileceğini göstermiştir. Bunu yanında çevresel faktörler ve yemleme teknikleri yönünden daha detaylı araştırmaların yapılması gerekmektedir.
