- (2009) Volume 3, Issue 2
Derya Bostanci1*, Nazmi Polat2
1Ordu Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü,Persembe, Ordu
2OMÜ, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Kurupelit, Samsun
In this study, the rings on the scale and otolith of known age seabass, Dicentrarchus labrax were evaluated. Fork length and weight of specimens ranged 6.6-21.4 cm and 2.83-147.72 g, respectively. The minimum-maximum values of otolith were 0.0033-0.0370 g in weight, 2.920-8.249 mm in length and 1.679-3.942 mm in width, respectively. The relationships of otolith weight, width, and length between fork length were determined as y=0.002x–0.0106 (R2=0.98); y=0.1515x+0.8143 (R2=0.96) and y=0.3405x+0.9841 (R2=0.98) respectively. Although the scales and otoliths of specimens had opaque rings before the fish were transferred the sea cage, they had the check rings which are not true age rings on the sea cage period. The ring is referred as stock ring which has 0,73 mm ve 1.119 mm radius were determined on the scales and otoliths of 0 year known age on seacage specimens, respectively. It must be take care on age determination due to stock ring overestimates one year to fish age.
Dicentrarchus labrax, Seabass, Age ring, Stock ring
Baliklarda büyümenin hizli ve yavas oldugu dönemlerde, kemiksi yapilarda olusan opak ve hiyalin halkalarin ikisi birlikte bir yillik büyümeyi ifade eder. Incelenen bir kemiksi yapidaki büyüme halkalarinin olusum sikligi, baligin yasinin belirlenmesinin esasini olusturur. Eger büyüme halkalari yilda bir kez olusuyorsa annual terimi kullanilir. Baliklarin çogunda halkalar bir kez olusmasina karsilik bazi tropik türlerde büyüme halkalari yilda iki kez olusabilir. Bu durum biannual olarak ifade edilir. Parathunnus mebachi, Labeo senegalensis, Scomberomorus commerson, S. guttaum, S. lineolatus türlerinde halkalar biannualdir (Das, 1994). Awassa Gölü’ndeki (Etiyopya) olgun Oreochromis niloticus otolitlerinde bir yillik dönem içerisinde iki hiyalin iki de opak halkanin olustugu gösterilmistir. Bu türün bir yillik yasam döngüsü içinde iki kez büyümenin yavasladigi dönemi yasamasi, baligin otolitlerine yansimis ve bu otolitlerde büyümenin yavasladigini ifade eden iki yarisaydam halka gözlenmistir. Bu otolitlerde, bir yil içinde gözlenen iki hiyalin halkadan birincisi ocak ve subat, ikincisi ise haziran ve temmuz aylari döneminde olusturulmaktadir. Bu sebeple de türün biannual birikime sahip oldugu sonucuna varilmistir (Demeke ve Casselman, 2000). Bwanika ve ark. (2007), ayni türün Nabugabo ve Wamala Göllerinde (Uganda) yasayan bireylerinin otolitlerinde de biannual birikim olustugunu belirtmislerdir. Bir yilda birden fazla halka olusturan balik türlerinin yas tayininde halka sayimi dikkatli bir biçimde yapilmalidir.
Yas okumalari sirasinda, mikroskopta gözlenen kemiksi yapidaki halkalardan bazilari gerçek yasi göstermeyen halka olabilir. Baska bir ifadeyle böyle halkalar baligin bir yillik büyümesini göstermeyen halkalardir. Baligin metamorfoz geçirmesi, habitat degistirmesi, disaridan yapilan bir müdahale ile bir yerden baska bir yere tasinarak yeni stok olusturulmasi gibi durumlarda kemiksi yapilarda bir yillik büyümeyi yansitmayan halkalar olusabilmektedir. Süphesiz ki, dogru yas tayini için kemiksi yapilardaki bu halkalar ile gerçek opak ve hiyalin halkalarin birbirinden ayirt edilmesi gerekmektedir. Phycis blennoides otolitinde gözlenen ve demersal isaret halkasi olarak adlandirilan halkanin baligin habitat degisimi sirasinda olustugu belirtilmektedir (Casas ve Pineiro, 2000). Yassi baliklardan olan Tanakius kitaharai’de (Yabuki 1989), Solea lascaris’de (Bostanci ve Polat, 2007) ve Lepidorhombus boscii’de (Bostanci ve Polat, 2008) metamorfoz geçirerek pelajikten demersale geçtigi dönemde olustugu düsünülen, bir yillik büyümeyi ifade etmeyen halkanin olustugu ifade edilmektedir.
Kemiksi yapilarda gözlenen, büyüme döneminde yasanan açlik ve parazit yerlesmesi gibi sebeplerle olusan yalanci halkalar da gerçek yasi göstermeyen halkalardir. Trachurus mediterraneus’un aylik olarak yakalanan örneklerinden yalanci ve gerçek annulus olusumunun mevsimsel orani degerlendirilmistir (Karlau- Riga, 2000). Carassius gibelio’da gözlenen çift halkalarin varligi ve diger yas halkalarindan olan farkliligi vurgulanmistir (Bostanci 2005, Bostanci ve Polat 2008). Buna benzer sekilde, Merluccius merluccius (Morales-Nin ve ark., 1998) ve M. hubbsi (Norbis ve ark., 1999) otolitlerinde birinci annulus öncesinde bir pelajik bir de demersal halka olarak adlandirilan halkalarin bulundugu belirtilmistir.
Yas okumalari sirasinda, bazi türlere ait baliklarin kemiksi yapilarinda gözlenen bir baska halka çesidi de stok halkasidir. Büyüme dönemi içinde göle asilanan balik yavrulari yeni ortamlarina alisma süreleri içerisinde, büyümenin durdugu kisa bir dönem yasayabilirler. Baligin yasadigi bu geçici dönemde olusturdugu halka stok halkasidir. Böyle bir halkanin olusma sebebi, yavru baliklarin asilandiklari ortama adapte olup tekrar beslenmeye baslayincaya kadar geçen sürede büyümelerinde olusan yavaslamadir. Bir balik stogunda bireylerin gerçek annuluslar disinda ortak bir stok halkasi olusturduklari Micropterus salmoides için Galloway ve Kilambi (1988), Cyprinus carpio için de Gümüs (1998) tarafindan rapor edilmistir.
Bu arastirmada, yetistiricilik yoluyla elde edilen ve dolayisiyla yasi bilinen (0 yas) yavru baliklarin farkli bir ortama tasindiktan sonra, deniz kafesinde büyütülmesi süresinde kemiksi yapilarinda degisiklik olup olmadiginin belirlenmesi amaçlanmistir.
Deniz levregi, Dicentrarchus labrax (Linnaeus, 1758) örnekleri 01 Mayis 2006-26 Kasim 2006 tarihleri arasinda, Ordu ili, Persembe ilçesi’nde ticari amaçli kafes balikçiligi yapan yetistiricilerden elde edilmistir. Çalisma süresince balik sayisi dagilimi aylara göre 15, 18, 9, 6, 21, 8 ve 4 olmak üzere toplam 81 balik örnegi seklindedir. Hep ayni kafesten balik alinmasina dikkat edilerek aylik olarak alinan ve laboratuvara getirilen örneklerin çatal boy (cm) ve agirlik (g) bilgileri kaydedilmistir. “0” yasinda oldugu bilinen bu örneklerin her birinden pul ve otolitler çikarilmistir. Bu kemiksi yapilar literatürde belirtilen metotlar kullanilarak yas tayinine hazirlanmistir (Chugunova 1963). Pullar stereo binoküler mikroskopta alttan aydinlatma kullanilarak x20 büyütmede, otolitler ise yine ayni mikroskopta üstten aydinlatmada x15 büyütme ile degerlendirilmis ve seçilen bazi pul ve otolit örneklerinin fotograflari çekilmistir. Yasi bilinen (0 yas) örneklere ait pul ve otolitlerde halka karakteri incelenmis ve halkalarla ilgili gerekli ölçümler yapilmistir. Ölçülen yariçaplar arasindaki fark varyans analizi ile test edilmistir. Bu asamada otolit boyu (mm), otolit genisligi (mm) ve otolit agirliklari (g) da ölçülmüstür. Biyometrik verilerin analizinde regresyon analizi kullanilmistir.
Deniz kafeslerinden, 2006 yil sinifi ve “0” yasinda oldugu bilinerek alinan, toplam 81 bireyin pul ve otolitleri yas halkasinin durumunu kontrol etmek amaciyla degerlendirilmistir. Incelenen örneklerin çatal boylari 6.6-21.4 cm, agirliklari ise 2.83-147.72 g arasinda degismektedir. Boy-agirlik iliskisi sekil 1’de görüldügü gibi belirlenmistir.
Sekil 1. Yasi bilinen deniz levregi örneklerinde boy-agirlik iliskisi
Figure 1. The relationship of fork length-weight of known age seabass specimens
Incelenen örneklerin otolit agirliklari 0.0033- 0.0370 g, otolit boylari 2.920-8.249 mm, otolit enleri ise 1.679-3.942 mm arasinda degismektedir. Otolit agirligi, otolit genisligi ve otolit boyunun çatal boyla olan iliski denklemleri su sekilde belirlenmistir (sekil 2-4).
Sekil 2. Yasi bilinen deniz levregi örneklerinde otolit agirligi-çatal boy iliskisi
Figure 2. The relationship of otolith weight-fork length of known age seabass specimens
Sekil 3. Yasi bilinen deniz levregi örneklerinde otolit genisligi-çatal boy iliskisi
Figure 3. The relationship of otolith width-fork length of known age seabass specimens
Sekil 4. Yasi bilinen deniz levregi örneklerinde otolit boyu-çatal boy iliskisi
Figure 4. The relationship of otolith length-fork length of known age seabass specimens
Yumurtadan çiktiktan sonra henüz deniz kafesine birakilmadan önce (mayis) alinan örneklerin tamaminin pul ve otolitlerinde (sekil 5) sadece opak halka vardir. Deniz kafesine birakildiktan sonra, farkli aylarda alinan 66 örnegin pul ve otolitinde ise bu örnekler “0” yas grubunda olmalarina ragmen bir ya da birden fazla hiyalin halkaya benzeyen halkanin oldugu belirlenmistir (sekil 6-9).
Sekil 5. Mayis örneginin opak halkali pulu (a) ve otoliti (b)
Figure 5. The scale (a) and otolith (b) with the opaque ring of May specimen
Sekil 6. 0 yasindaki örnegin otolitinde noktalarla isaretlenmis stok halkasi (Bu halka gerçek yas halkasi degildir)
Figure 6. The stock ring is marked with dots on the 0 age specimen otolith (This ring is not true age ring)
Sekil 7. Stok halkali 0 yasindaki baligin pulu
Figure 7. The scale with the stock ring of 0 age fish
Sekil 8. 0 yasindaki örnegin otolitinde noktalarla isaretlenmis iki ek halka (Bu halkalar gerçek yas halkasi degildir)
Figure 8. The two check rings are marked with dots on the 0 age specimen otolith (These rings are not true age rings)
Sekil 9. 0 yasindaki örnegin otolitinde noktalarla isaretlenmis üç ek halka (Bu halkalar gerçek yas halkasi degildir)
Figure 9. The three check rings are marked with dots on the 0 age specimen otolith (These rings are not true age rings)
Temmuz 2006’da kafesten alinan, “0” yasinda oldugu bilinen bireyin otolitinde 1,095 mm yariçapinda (sekil 6), Agustos 2006’da alinan “0” yasindaki örnegin otolitinde ise birincisi 1,168 mm yariçapinda, ikincisi ise 1.679 mm yariçapinda iki halka sekil 8’de noktalarla isaretlenerek gösterilmistir. Sekil 9’daki otolitte ise yariçaplari sirasiyla 1.095; 1.387 ve 1.606 mm olan ve gerçek yas halkasi olmayan üç ek halka isaretlenmistir. Sekil 6, 8 ve 9’daki otolitlerde görülen, isaretlenmis ek halkalardan merkeze en yakin olani, hepsinde ortak olarak bulunan halka olarak tespit edilmistir. Mayis ayi örneklerinin yani henüz deniz kafesine birakilmamis bireylerin otolitlerinde ve pullarinda böyle bir ek halka bulunmamaktadir. Deniz kafesine birakildiktan sonraki yani haziran- kasim aylari örneklerine ait pullardaki halkanin yariçapi ortalama 0.73 mm olarak ölçülmüstür (sekil 7). Ayni aylarda alinan baliklarin otolitlerinde ise ortalama 1.119 mm yariçapindaki halkanin hepsinde ortak olarak bulundugu belirlenmistir. Baligin bu halkayi olusturdugu dönem deniz kafesine birakildiklari ve yeni ortama uyum saglamaya çalistiklari döneme denk geldiginden bu halkanin stok halkasi olabilecegi düsünülmüstür. Haziran-kasim aylari örneklerinde hem pullarda hem de otolitlerde ortak olarak bulunan stok halkasinin yariçaplari arasindaki fark, her iki yapida da istatistiksel açidan önemsiz bulunmustur (P>0.05).
Yas okumalari sirasinda, mikroskopta gözlenen kemiksi yapidaki halkalardan bazilari gerçek yas halkasi olmayabilir. Bu nedenle yas tayini, kemiksi yapida gözlenen halkalarin sayilmasindan ibaret bir islem degildir. Çünkü bazi balik türlerinin yapilarinda o türle ilgili olarak farkli faktörlerin etkisiyle olusmus ve gerçek annulus olarak adlandirilmasi dogru olmayacak bazi halkalarla karsilasilabilmektedir. Bunlardan bir tanesi Casas ve Pineiro (2000) tarafindan Phycis blennoides otolitinde gözlenen ve demersal isaret halkasi olarak adlandirilan halkadir. Otolitin merkez bölgesinde, nukleusa yakin, çok belirgin, ardindan siralanan hiyalin halkalardan daha dar ve onlardan daha bagimsiz olarak karakterize olan ve muhtemelen pelajikten demersal yasama geçisteki beslenme ve çevresel degisikliklerle baglantili, bir halka rapor edilmistir. Buna benzer sekilde, Merluccius hubbsi otolitlerinde birinci annulus öncesinde yer alan bir pelajik bir de demersal halkanin varligi Norbis ve ark. (1999) tarafindan gösterilmistir. Otolit halka yariçaplarinin ölçüldügü ve geri hesaplama metodunun kullanildigi çalismalarda pelajik ve demersal halkalarin varligi, ölçüm islemi sirasinda dikkat edilmesi gereken bir konudur (Landa ve Pineiro, 2000). Belirtilen bu türlerin kemiksi yapilarindaki ek halkalara benzer sekilde, yetistiricilikten elde edilen deniz levregi (D. labrax)’nin kemiksi yapilarinda Sekil 6 ve 7’de noktalarla isaretlenen stok halkasinin, sekil 8 ve 9’da isaretlenen halkalardan merkeze en yakin olaninin, baliklarin yeni ortama alisma süresinde, büyümelerinin durmasi olayi ile baglantili olarak olustugu düsünülmektedir. Bu sekilde olusan stok halkasi, baligin bir yillik döngüsünde büyümenin durmasini ifade eden bir hiyalin halka olarak kabul edilmemelidir.
Büyük bir tatli su potansiyeline sahip olan yurdumuzda, bir çok dogal göl, baraj gölü ve göletlere gerek ortamda bulunan karnivor baliklara yem olmasi, gerekse de o bölgeyi baliklandirma amaciyla çesitli kisi ve kurumlar tarafindan yeni balik türlerinin atildigi bilinmektedir. Yetistiricilik yoluyla elde edilen ve yumurtadan yeni çikmis baska bir ifadeyle “0” yas grubundaki baliklar yeni ortamlarina tasinarak atildiklarinda ortama uyum saglama sürecinde, büyüme döneminde olsalar bile büyümenin durdugu bir süreci yasayabilmekte ve bu da kemiksi yapilarinda çok belirgin, yillarca degismeden kalacak olan bir halkanin olusmasina neden olabilmektedir. Bu sekilde baliklandirma faaliyetleri ile olusturulmus populasyonlarda yapilacak balik biyolojisini belirlemeye yönelik ve yas verilerinin kullanilacagi çalismalarda gerçek yasi ifade etmeyen stok halkasinin varligina dikkat edilmelidir. Bu tür populasyonlardaki baliklarin kemiksi yapilarinda, halka yariçaplarinin ölçülmesi isleminde stok halkasi ve ardindan siralanan gerçek yas halkalarinin yariçaplari birbiri ile karistirilmamalidir.
