- (2012) Volume 6, Issue 1
Ege Üniversitesi Su ürünleri Fakültesi Su ürünleri Temel Bilimler Bölümü, İzmir
In this study was investigated some biometric properties of the sand smelt, Atherina boyeri Risso, 1810, population in Izmir Bay (Aegean Sea). Minimum and maximum total lengths of 596 sample collected from Izmir Bay between December 2002 and October 2003 were deter-mined as 43 and 97 mm, respectively. The total length (TL)-weight (W) relationship was com-puted as W=0.000003*L3.196 (r2=0.932, n=596). The length frequency and thirteen morphomet-ric characters were examined for samples. As a result of regression analysis, individuals of sand smelt were shown positive allometric growth in the research area 3.196± [0.064
Atherina boyeri, Sand smelt, biometric properties, Izmir Bay
Farklı lagüner sahalarda dağılım gösteren At-herinid populasyonlarının morfolojik, morfomet-rik ve meristik karakterleri de değişiklilik gösterir (Trabelsi ve ark., 2004). Bu nedenle gümüş ba-lıkları birçok araştırmacı tarafından polimorfik balıklar olarak değerlendirilir (Focant ve ark., 1999). Balık gruplarının morfolojik karakterle-rinde türün populasyonları arasında çok fazla varyasyonlarının görülmesi, geniş dağılım özel-liklerine sahip olmalarına dayanır (Altun, 1999; Fransisco ve ark., 2006). Acı su ortamlarındaki fizikokimyasal parametrelerin değişkenliği lagü-ner sahanın derinliği ile ilişkili olduğundan her bir parametre söz konusu tür için de sınırlayıcı bir faktördür (Trabelsi ve ark., 2004). Bu sınırla-yıcı faktörlerin en önemlisi ise tuzluluktur. Bu nedenle gümüş balıkları (Atherina boyeri) tatlı sulardan daha tuzlu ve acı sulara kadar geniş tuzluluk ve sıcaklık değerlerine sahip sucul or-tamların en yaygın balık grupları arasında yer alır (Leonardos, 2001; Andreu-Soler ve ark., 2003).
Bugüne kadar yapılan türe özgü belli başlı ça-lışmalar; büyüme ve üreme biyolojisi (Allesio ve ark., 1990; Tarkan ve ark., 2006; Gaygusuz ve ark., 2006) ve morfometrik özellikleri şeklindedir (Creech, 1992a). Bununla birlikte morfometrik ve meristik karakterlerde ortam koşullarına bağlı olarak (tuzluluk değişimleri vs.) oluşan varyas-yonların populasyonların morfolojik yapıların-daki etkileri üzerine olan çalışmalar ise yeterli değildir (Altun, 1999).
Ülkemizde son yıllarda pelajik ve demersal balık türünün morfometrik özellikleri belirlen-meye çalışılmıştır (Turan ve Başusta, 2001; Tu-ran 2004; Gürkan ve Bayhan, 2009). Bu araştır-maların çoğunda araştırmacılar balık grupları ara-sındaki benzerlik ve farklılıkları belirlemek ama-cıyla morfometrik karakterlerden faydalanmıştır. Morfometrik çalışmalarda genetik olarak ortaya çıkmış yapıların morfo-ekolojik sonuçları ortaya konurken balık populasyonlarının farklı denizler-deki populasyonlarının morfolojik yapılandırma-ları da belirlenmektedir. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda da morfolojik çeşitliliğin derecesi, tür ya da populasyonlar düzeyinde değerlendiril-mektedir (Chan, 2001). Morfolojik yapı dışında, boy-ağırlık (LWR) ve boy-boy (LLR) ilişkileri de balık stokları ve populasyonlarının değerlendi-rilmesinde kullanılan esas parametrelerdir (Ric-ker, 1968). Tüm populasyonlar için standart öl-çümleri kullanmak populasyonların karşılaştırıl-masında daha gerçek sonuçları yansıtması açısın-dan önemlidir. Bu nedenle, çeşitli çevrelerde da-ğılım gösteren türlerin boy-boy ilişkilerinin bi-linmesiyle de balık türlerinin kondisyonu, üre-mesi ve yaşam evreleri hakkında birçok bilgiye ulaşılabilinmektedir. Bununla birlikte hem yerel hem de bölgesel tür ve populasyonların morfolo-jik karşılaştırılmasına da olanak sağlanmaktadır.
Ülkemiz sularında bolca yakalanmakla bir-likte ekonomik açıdan önemli olmayan A.boyeri türünün populasyon çalışmaları sınırlıdır. Biyo-lojik özelliklerine yönelik çalışmalara ilaveten biyometrik özelliklerin de belirlenmesi Kırmızı liste (Red List) (IUCN 2010)’de asgari endişe edilen türler kategorisinde (LC=Least Concern) yer alan bu balıklar için de gereklidir. Bu nedenle araştırmada türün Ege Denizi populasyonunun morfometrik özellikleri ile bazı biyolojik özel-liklerini bir arada verilmesi hedeflenmiştir.
Örneklerin elde edilmesi
A.boyeri’e ait 596 adet örnek, İzmir Kör-fezi’nden Aralık 2002–Ekim 2003 yılları arasında aylık örneklemeden elde edilmiştir. Yakalamada kullanılan tül ığrıp donanımın olası etkisi göz ardı edilerek 15 dk. süre ile sadece kumlu milli ve seyrek alg topluluğu (Cymadocea sp. ve Ulva sp.) içeren habitatla, milli kumlu ve yoğun Cy-madocea topluluğu içeren habitatın sığ sularında ığrıp çekilmiştir. Toplanan balıklar alkol ya da buzda saklanarak laboratuara getirilmiştir. Boy ölçümlerinde (TB= Tam boy, mm) balık ölçüm tahtası, ağırlıkları için (W,g) 0.01 g hassasiyetteki terazi; morfometrik ölçümlerinde dijital kumpas (0.001 mm) kullanılmıştır. Eşeyler bu çalışmada dikkate alınmamıştır.
Morfometrik ölçümler
Yakalanan 596 birey içerisinden morfometrik karakterler için rastgele seçilen örneklerden mor-fometrik ölçümler alınmıştır (Şekil 1). Bunlar sı-rasıyla; 1: Burun ucu-göz arası mesafe 2: Göz çapı, 3: Solungaç kapağı uzunluğu, 4: Gözler arası mesafe, 5: Baş boyu, 6: I. Dorsal yüzgeç-burun ucu arası uzaklık, 7: Anal yüzgeç-burun ucu arası uzaklık, 8: II. dorsal yüzgeç-burun ucu arası uzaklık, 9: Standart boy, 10: I. dorsal yüz-geç boyu, 11: I.ve II. dorsal yüzgeçler arası me-safe, 12:Vücut yüksekliği, 13: Kaudal pedinkül yüksekliğidir. Meristik karakterler ise bu çalış-mada değerlendirilmemiştir.
Figure 1: The morphometric characters in the A.boyeri
İstatistiksel analiz
Örneklerdeki boy-ağırlık ilişkisi W=aLb üssel eşitliğinden faydalanılarak belirlenmiştir (Ricker, 1979). b değerinin güven aralığının belirlenme-sinde ve morfometrik karakterlere ait değerlerin istatistiksel açıdan karşılaştırılmasında, regresyon analiz yöntemlerinden faydalanılmıştır.
Bulgular ve Tartışma
İzmir Körfezi’nden yakalanan A. boyeri bi-reylerine ait boy-frekans dağılımı Şekil 2’de ve-rilmiştir. Buna göre, tam boy değerleri 43-97 mm (ort. 64.62 ±9.48), ağırlık değerleri 0.45-5.29 g (ort. 1.90 ±0.87) olarak hesaplanmıştır.
.Tam boy-ağırlık ilişkisi ise W=0,000003*L3.196 r2=0,93 olarak hesaplanmıştır (Şekil 3).
Regresyon analizi sonucunda, tam boy ile standart boy arasında oldukça kuvvetli bir ilişki olduğu saptanmıştır. TB=1,1041*SB+0,3661 (r2=0,93). Tam boy-ağırlık ilişkisinde, hesaplanan b değerinin regresyon analizi sonunda türün po-zitif allometrik büyüme gösterdiği belirlenmiştir 3,196± [0,064 %95 C.I.].
Örneklere ait morfometrik karakterlerin mi-nimum, maksimum, ortalama değerleri ve tam boya karşı gelen % değerleri de Tablo 1’de ver-ilmiştir.
Figure 2: Diagram of total length – frequency, A. boyeri
Figure 3: Total length-weigth relationships in A.boyeri
Regresyon analizi sonucunda, tam boy ile standart boy arasında oldukça kuvvetli bir ilişki olduğu saptanmıştır. TB=1.1041*SB+0.3661 (r2=0.93). Tam boy-ağırlık ilişkisinde, hesaplanan b değerinin regresyon analizi sonunda türün po-zitif allometrik büyüme gösterdiği belirlenmiştir 3.196 ±0.064 [%95 C.I.].
Örneklere ait morfometrik karakterlerin mi-nimum, maksimum, ortalama değerleri ve tamboya karşı gelen % değerleri de Tablo 1’de ver-ilmiştir.
Regresyon analizleri sonunda ise morfometrik karakterler arasında istatistiksel açıdan fark bu-lunmuştur (p<0.05). Türün dikkate alınan mor-fometrik karakterleri ile tam boy dönüşüm for-mülleri ve bunlara ait regresyon ilişkisi (r2) Tablo 2’de verilmiştir
Table 1: The morphometric characters in individuals of A. boyeri
Table 2: Regression relationships and transformation formulas in morhometric chracters, A. boyeri
Buna göre, doğrusal regresyon değerleri ara-sında tam boyla en yakın ilişkili olan morfomet-rik karakterler; II. dorsal yüzgeç-burun ucu arası mesafe (r2=0.94), Anal yüzgeç-burun ucu arası uzaklık (r2=0.91) ve vücut yüksekliği (r2=0.85) iken, en zayıf ilişkili olan morfometrik karakter-ler; gözler arası mesafe (r2=0.53) ve I. ve II. dor-sal yüzgeçler arası mesafe (r2= 0.51) ile I. dorsal yüzgeç boyu (r2=0.50) olarak bulunmuştur.
Sığ kıyı bölgesinin kumluk balık faunası ba-lıklarından olan A.boyeri’nin 2000’li yıllardan itibaren farklı en büyük boy değerleri bulunmuş-tur. Yakalanan en büyük boylu balıklar sırasıyla 10,3 cm (Leonardos ve Sinis, 2000), 11,4 cm (Lamprakis ve ark., 2003), 11,1(Tarkan ve ark., 2006), 11,5 cm (Koutrakis ve Tsikliras, 2003), 15,7 cm (Dulcic ve Glamuzina, 2006), 9,8 cm (Gaysgusuz ve ark., 2006) verilmiş olup, araştır-mamızda rastlanan 9,7 cm olan en büyük boy de-ğerinin Gaysgusuz ve ark., (2006)’nın araştırma sonucuyla uyumlu olduğu görülmektedir.
Allometrik büyüme için b değerleri bölgelere göre değişiklilik göstermektedir. Buna göre, Ege kıyılarında b değerleri 3,15 (Tarkan ve ark., 2006), 3,19 (Lamprakis ve ark., 2003), 3,02 (Le-onardos ve Sinis, 2000), 3,31(Koutrakis ve Tsi-kliras, 2003) olarak belirlenmiştir. Araştırma-mızda elde edilen b değeri 3,19 olup, Ege ve Marmara denizlerinde yapılan çalışmalarla uyumludur. Bu durum, türün Ege kıyılarında po-zitif allometrik büyüme gösterdiğini açıklamak-tadır. Araştırmalar arasında farklı b değerlerinin bulunması başlıca mevsim, habitat, beslenme, eşey, örnek sayısına bağlı olarak değişmektedir (Tesch, 1971).
Morfometrik değerlendirmeler ele alındığında A.boyeri için verilen baş boyu- tam boy ve baş boyu-göz çapı ölçümlerine ait sonuçlar önceki çalışmalarla karşılaştırılmıştır. Buna göre, bu ça-lışmada elde edilen baş boyu-tam boy (4,8) ile göz çapı-baş boyu (2,8) ortalama değerleri lite-ratür bulgularına göre büyüktür (Whitehead ve ark., 1986; Altun, 1999). Bu da, morfometrik ka-rakterlerin sadece populasyonlara göre değil, bölgesel de değişebileceğini (Chan, 2001) gös-termesi bakımından dikkat çekicidir. Ayrıca tü-rün bölgesel düzeydeki populasyonlarında (acı su, deniz ve tatlı su) morfometrik çeşitlilik dı-şında meristik karakterlerinde de değişimleri söz konusudur (Fransisco ve ark., 2006). Esasen su sıcaklığı değişimlerine toleransı büyük ve dağı-lım alanı da geniş olan A. boyeri’nin, batı Akde-niz formlarının Atlantik formlarına göre morfo-metrik çeşitlilik göstermesi söz konusudur (Fran-sisco ve ark., 2006).
Balık populasyonları arasındaki değişimleri belirlemede morfometrik özellikler kullanılan önemli belirleyicidirler. Morfometrik çalışma-larda genetik olarak ortaya çıkan özelliklerin morfo-ekolojik sonuçları ortaya konulurken, ba-lık grubunun farklı denizlerdeki populasyonla-rıyla arasındaki morfolojik benzerlik ya da fark-lılıkların derecesi de belirlenebilmektedir (Chan, 2001). Bu çalışma ile, A. boyeri’nin Ege kıyıla-rından yakalanan deniz populasyonun morfomet-rik karakterleri incelenmiştir. Elde edilen bu de-ğerlerin, populasyon düzeyinde olduğu ve türün Akdeniz havzası için verilen sınırları arasında kaldığı anlaşılmaktadır.
Bu çalışma da kullanılan balık örnekleri 2001-SÜF–003 Nolu Bilimsel Araştırma Fon Projesi kapsamında elde edilen örneklemelerden elde edilmiş olup, projede emeği geçenlere teşekkür ederiz.
