- (2011) Volume 5, Issue 1
Okan Akyol*, Tevfik Ceyhan
Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, Izmir
This study reports fishing activities and fishing resources of coastal fisheries in Bozcaada Island. The technical characteristics of set net, handline and longlines in the island were also exposed. A total of 7 various types set nets of which four trammel nets and the others gill nets and 2 type longlines were determined from coastal fisheries in the area. Technical characteristics of these gears were identified according to the FAO catalogue. The fish and invertebrate species caught from coastal fishery were typical of those that inhabit coastal embayments in the Aegean. Bluefish, hake, red mullet, gilthead seabream, bogue, grouper, bonito, mackerel, octopus, squid and lobster species dominated in the commercial catch. A to-tal of 13 finfish, 3 invertebrate species were identifled from commercial catches in coastal fisheries of Bozcaada.
Coastal fishery, Set net, Longline, Bozcaada Island, Aegean Sea
Çanakkale iline bagli Bozcaada ilçesi, Ege Denizi’nin kuzeydogusunda Çanakkale Bo-gazi’nin 12 mil güneyinde yer alan bir adadir. Çevresi 38 km olan adanin alani 36,7 km2 olup, etrafinda irili ufakli 17 adacik daha vardir. Bu adaciklardan en büyügü 800 dönümlük arazi ile halk arasinda Tavsan Adasi diye bilinen Mavriya Adasi’dir. Adanin iç kisimlari genel olarak büyük düzlüklerden olusmaktadir. Adada 12 burun ve 12 koy, kuzey kiyilarinda kumullar bulunmakta-dir. Özellikle kuzey rüzgarlarini çokça alan adada 65 familyaya ait 437 bitki türü tespit edilmistir (Anon., 2005).
Adanin ekonomisi genel olarak bagcilik, sa-rapçilik, balikçilik ve turizme dayanmaktadir. Süngercilik çok önceleri geçim kaynagi iken gü-nümüzde yapilmamaktadir. Adada dört sarap fab-rikasi ve rüzgâr enerji santrali bulunmaktadir. Tu-rizm ise son yillarda gelismistir (Anon., 2005).
Balikçilik, Bozcaada’nin konumu geregi ilçe ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadir. Balik-larin göç yollari üzerinde bulunan ada çevresine balik göçleri sirasinda irili ufakli birçok balikçi teknesi avlanmaya gelmektedir. Yerli halktan ba-likçilik yapanlar daha çok küçük balikçilardir. Liman baskanligina kayitli 48 balikçi teknesi ile 120 kisi profesyonel balikçilik yapmaktadir. Ada disindan gelen balikçilar daha büyük teknelerle avlanmaktadir. Ada balikçilari tarafindan avlanan baliklar Bozcaada balik halinde satilmaktadir (Anon., 2005).
Bozcaada’nin fauna ve florasi üzerine yapil-mis, çok az çalisma (Zeybek ve Güner, 1973; Eryilmaz, 2003; Aysel vd., 2005) vardir. Bu ça-lismalarin birinde, ada kiyilarinda trol, uzatma aglari ve dreç örneklemeleriyle 5–140 m derin-liklerden 15’i kikirdakli, 77’si kemikli olmak üzere toplam 92 tür balik tespit edilmistir (Eryilmaz, 2003). Ancak, Bozcaada balikçiligi üzerine bugüne kadar yapilmis herhangi bir ça-lismaya rastlanmamistir. Bu arastirma, adadaki kiyi balikçiliginin güncel durumunu, balikçi koo-peratifi ve sorunlarini, av araçlari çesitliligi ile bunlarin teknik planlarini, avlama yöntemlerini ve kiyi balikçilarinin hedefledigi türlerin bir liste-sini olusturmayi amaçlamaktadir.
Çalisma, Haziran 2009 tarihinde Bozcaada (Sekil 1) balikçi limaninda yürütülmüstür. S.S. Bozcaada Su Ürünleri Kooperatifi baskani ve kiyi balikçilariyla yüz yüze anketler yapilmis, yine rihtimda hem balik, hem de av araçlarinin tespiti yapilarak teknik özellikleri yerinde göz-lemlemeyle ilgili formlara kaydedilmistir. Bu av araçlarinin teknik özellikleri FAO kataloguna göre tanimlanmistir. Av araçlarinin teknik çi-zimleri MS Visio 10.0 programi yardimiyla olusturulmustur.
Figure 1: Study area.
Uzatma Aglari
Fanyali alamana agi
Polyamid (PA) materyalden yapilmis, 64 mm tam göz boyu (TGB)’nda, 80 göz yüksekligindeki tor agin boyu yaklasik 128 m’dir. Bu aglar top-lamda 4 boy olarak kullanilmaktadir. Agin man-tar yaka donam faktörü E=0,64; kursun yaka do-nam faktörü E=0,63’tür. Tor agin ip kalinligi 210d/4 no’dur. Agin her iki tarafinda bulunan 13,5 göz yüksekligindeki fanyalar 280 mm TGB’unda, ip kalinligi 210d/9 no’dur. Mantar yaka ve kursun yaka halati 5–5 mm (biri kosma halati) polipropilen (PP) materyaldendir. Yüzdü-rücü ve batirici yakalarda sirasiyla 5 numara plastik mantar ile 100 g’lik bakla kursunlardan 1769’ar adet kullanilmistir (Sekil 2).
Figure 2: Encircling net.
Eylül-Subat aylari arasinda ada civarindaki 20 m derinligindeki kiyi sularinda voli ve dönek yöntemiyle kullanilan bu aglarla lüfer, uskumru, palamut, torik, iskarmoz, sargoz, karagöz, bakalyaro gibi baliklar ile ahtapot ve kalamar ya-kalanmaktadir. Adada 12 tekne bu tip aglari dö-neminde kullanmaktadir.
Barbun fanyali uzatma agi
PA materyalden yapilmis, 44 mm TGB’nda, 50 göz yüksekligindeki tor agin boyu 127 m’dir. Agin donam faktörü E=0,63’tür. Tor agin ip kalinligi ise 210d/4 no’dur. Agin her iki tarafinda bulunan 5,5 göz yüksekliginde fanyalar 220 mm TGB’unda, ip kalinligi 210d/6 no’dur. Mantar ve kursun yaka halatlari 4–4 mm (birer kosma halati) PP materyalden yapilmistir. Yakalarda 2 numara plastik mantar ile 40 g’lik bakla kursun-lardan 241’er adet kullanilmistir (Sekil 3).
Figure 3: Trammel net for red mullet.
Mayis ve Agustos aylarinda 5–80 m derinlik-lerde kum, çamur zeminde sabah ve aksam saat-lerinde dönege birakma seklinde kullanilan bu aglarla barbun, sinarit, mercan gibi baliklar ile ahtapot yakalanmaktadir.
Istakoz-böcek fanyali uzatma agi
PA materyalden yapilmis, 80 mm TGB’nda, 14 göz yüksekligindeki tor agin boyu 118 m’dir. Agin donam faktörü E=0,59’dur. Tor agin ip kalinligi ise 210d/9 no’dur. Agin her iki tarafinda bulunan 7 göz yüksekligindeki fanyalar 160 mm TGB’unda, ip 210d/9 no’dur. Mantar ve kursun yaka halati 3–4 mm (birer kosma halati) PP materyalden yapilmistir. Yüzdürücü yakada 3 numara plastik mantarlardan 491 adet, kursun ya-kada 50 g’lik bakla kursunlardan 393 adet kulla-nilmistir (Sekil 4).
Figure 4: Trammel net for lobsters.
Subat-Temmuz aylarinda 12–25 m derinligin-deki taslik bölgelerde aksam atilip, sabah 06.30’da kaldirilan bu aglarla istakoz-böcek di-sinda mercan, sinarit, sargoz, lipsos gibi baliklar yakalanmaktadir. Adada 6 tekne bu aglari kul-lanmaktadir.
Orfoz fanyali uzatma agi
PA materyalden yapilmis, 60 mm TGB’nda, 50 göz yüksekligindeki tor agin boyu 118 m’dir. Agin donam faktörü E=0,59’dur. Tor agin ip ka-linligi ise 210d/12 no’dur. Agin her iki tarafinda bulunan 5 göz yüksekligindeki fanyalar 230 mm TGB’unda, ip 210d/12 no’dur. Mantar yaka ha-lati 5–3 mm (ince olan kosma halati) ve kursun yaka halati 3,5–3,5 mm (biri kosma halati), PP materyalden yapilmistir. Yüzdürücü yakada 4 numara plastik mantarlardan, kursun yakada 50 g’lik bakla kursunlardan 447’ser adet kullanil-mistir (Sekil 5).
Figure 5: Trammel net for grouper.
Nisan-Haziran aylarinda 30–35 m derinligindeki taslik zeminlerde dönege birakilan bu aglarla orfoz, mercan, sinarit, köpekbaligi gibi baliklar yakalanmaktadir. Adada 7 tekne bu aglari kullanmaktadir.
Barbun sade uzatma agi
PA materyalden yapilmis, 44 mm TGB’ndaki aglarin boylari 100 m olup 33 göz yüksekligindedir. Agin ip kalinligi 210d/3 no’dur. Bu aglarin donam faktörü E=0,50’dir. Mantar ve kursun yaka 4 mm PP materyalden yapilmis yüzdürücü olarak 2 numara plastik mantarlardan, batirici olarak 40 g’lik bakla kursunlardan 190’ar adet kullanilmistir (Sekil 6).
Figure 6: Gillnet for red mullet.
Mayis-Agustos aylarinda ada sahillerinde 5–80 m derinlikte, dönek tarzinda sabah ve aksam saatlerinde atilan bu aglar 3 tekne tarafindan kullanilmaktadir. Aglardan barbun disinda izmarit, istavrit, kupes, hani, trakonya gibi baliklar çikmaktadir.
Istakoz-böcek sade uzatma agi
PA materyalden yapilmis, 80 mm TGB’ndaki bu aglarin boylari 118 m olup 14 göz yüksekli-gindedir. Agin ip kalinligi 210d/9 no’dur. Bu ag-larin donam faktörü mantar yakada E=0,59, kur-sun yakada E=0,58’dir. Mantar ve kursun yaka halatlari 3–4 mm PP materyalden yapilmis (birer kosma halati dâhil), üst yakada 3 numara plastik mantar sayisi 491 adet ve alt yakada 50 g’lik bakla kursun sayisi 393 adettir (Sekil 7).
Figure 7: Gillnet for lobsters.
Subat-Temmuz aylarinda ada sahillerinde 12–30 m taslik derinliklerde S seklinde (koçanli) dö-nek tarzinda kullanilan bu aglar, 6 tekne tarafin-dan aksam atilip sabah saatlerinde toplanmakta-dir. Aglardan istakoz-böcek disinda lipsos, sina-rit, sargoz, lapin gibi baliklar da çikmaktadir.
Torik sade uzatma agi
PA materyalden yapilmis, 60 mm TGB’ndaki bu aglarin boylari 118 m olup 50 göz yüksekliginde 6 agin çatilmasiyla olusturulmustur. Agin ip kalinligi 210d/9 no’dur. Bu aglarin donam faktörü E=0,59’dur. Agin en alt kismina 25 göz yüksekliginde 210d/12 no ve 64 mm TGB’nda güçlendirme parçasi ilave edilmistir. Mantar ya-kada 8–8 mm ve kursun yakada 4–4 mm kalinlikta PP materyalden yapilmis yaka halatlari (birer kosma halati dâhil) mevcuttur. Üst yakada 6 numara plastik mantar 842 adet ve alt yakada 100 g’lik bakla kursun sayisi 1125 adettir (Sekil 8). Bu aglar en çok 5 posta olarak 3–4 tekne tarafin-dan kullanilmaktadir.
Figure 8: Gillnet for bonitos.
Subat-Mart aylarinda ada sahillerinde 30 m’ye kadar kumluk, taslik zeminlerde dönek tarzinda kullanilan bu aglar, aksam atilip sabah saatlerinde toplanmaktadir. Aglardan torik disinda dülger, kiliç gibi baliklar da çikmaktadir.
Ince Paragat
PA monofilament materyalden yapilmis, çapi 0,70–0,80 mm, yaklasik 1000 m uzunlukta ana bedene sahiptir. ~1,5 m köstek (çap 0,50 mm) boyuna sahip paragatin iki köstek arasi 4,5 m’dir. Bas, orta ve sonunda bir yüzdürücü ve batirici kullanilan bu paragatlarda, her 10 igneden sonra yüzdürücüler konulmustur. 11–12 numara düz ignelerin kullanildigi ince paragatlarda genellikle 200 igne bulunmaktadir (Sekil 9).
Figure 9: Thin longline.
Yazin kullanilan bu paragatlar, ada civarinda 12–13 m taslik sulara aksam atilip, sabah top-lanmaktadir. Yem olarak mürekkepbaligi ve de-nizhiyarinin tercih edildigi paragattan çipura, sargoz, mercan gibi baliklar çikmaktadir.
Sinarit-orfoz kalin paragati
PA monofilament materyalden yapilmis paragatin ana beden çapi 1,00 mm’dir ve yaklasik 1000 m uzunluktadir. ~1,5 m köstek uzunluguna sahip olan bu paragatlarda köstekler, PA mono materyalden 0,70 mm’dir ve köstekler arasi me-safe 9 m’dir. Bas ve sonunda bir yüzdürücü ve batirici kullanilan bu paragatlarda 8–9 numara düz ignelerden genellikle 110 igne bulunmaktadir (Sekil 10).
Figure 10: Longline for dentex-groupers.
Nisan-Kasim aylari arasinda ada civa-rinda kullanilan bu paragatlar, 20–60 m taslik zeminlerde kullanilmaktadir. Yem olarak, takim sayet suda 1 saat bekletilecekse sardalye, 3–4 saat bekletilecekse ahtapot ve mürekkepbaligi tercih edilmektedir. Bu paragatla daha çok sinarit, mercan, orfoz, köpekbaligi yakalanmaktadir.
Bozcaada’da kiyi balikçiliginin hedefledigi belli basli türler ve av dönemleri Tablo 1’de özetlenmistir.
Table 1: Target species and fishing periods in the coastal fisheries of Bozcaada.
Kis nüfusu 1500 olan adanin yaz nüfusu 15000’e çikmakta olup, geçim kaynaklari turizm, bagcilik ve balikçiliktir. S.S. Bozcaada Su Ürün-leri Kooperatifi 2003 yilinda kurulmustur. Kayitli ve faal ortak sayisi 33 olup, sadece balikçiliktan geçinenlerin sayisi 15 civarindadir. Üye olmayan tekne sayisi ise 45 olarak bildirilmistir.
Adali balikçilarin av sahasi ada kiyilari ile Babakale ve Kabatepe arasidir. Adanin güney bölümü derin ve taslik sulardan olusurken, tercih edilen kuzey kisimlari taslik ve eristelik dip sahalarina sahiptir. Iki adet av araçgereçleri satan dükkân ve 6 adet balik lokantasina sahip adada mezat yapilmamakta, balik kabzimallara satilmaktadir. Baligin fazlasi ise Istanbul ve Çanak-kale balik hallerine gönderilmektedir.
Kooperatifin en büyük sorunlarindan biri, ba-likçi barinagi ve çekek yerinin yetersiz olmasidir. Müracaat yapilmasina ragmen, yerel yönetimin mezat yeri, balik satis yeri, çekek yeri ve bir ag depolama yeri tahsis etmedigi ifade edilmistir. Barinak ise kiralanamamistir. Bunun yani sira kaçak kullanilan kiyi igriplari, ahtapot ve balik için dalan balikadamlar büyük sorun olusturmaktadir. Yunuslarin genellikle barbun aglarina zarar verdigi ifade edilmistir. Bunlarin disinda girgir ve trollerin, özellikle girgir lambalari ile kuzey kiyilarindaki gemi demir sahasinin ve gemi isiklarinin büyük bir sorun oldugu belirtilmistir. Balikçilara göre, demirdeki gemilerin isiklari baliklari toplamakta ve bu da avin azal-masina neden olmaktadir. Ayrica istakozböcek aglarinin suda uzun süre kalmasi ve zaman içeri-sinde sikça kaybediliyor olmasi ise hayalet avciliga (ghost fishing) neden olmaktadir.
Zengin bir biyo-çesitlilige sahip olan adanin kiyi balikçiligi açisindan çok verimli olmadigi, yazin artan nüfusa bagli olarak talebi yeterince karsilayamadigi göze çarpmaktadir. Ayrica ada balikçilarinin baliklarini uygun fiyata pazarlayabilecekleri bir ortam olusturamadiklari gibi kooperatiflerinin gelisimini saglayacak bir gelir kaynagina da (barinak kullanim geliri, üye aidatlari, vb.) sahip olmadiklari anlasilmaktadir. Ayrica kooperatife üye balikçilarin orani ise sadece %28 civarindadir ve bu oran mutlaka arttirilmalidir. Ada kiyilarindaki kaçak igrip avciligi, dalgiç sorunu, istakozböcek için kullanilan marya aglarinin suda kaybolmasi (ghost fishing) sorunu, gemi transit yolu üzerinde olmalari, yazin yatçilik-tu-rizm faaliyetleri ve gemi demirlemeleri gibi av sahalarini sinirlayan konular kiyi balikçilarinin balik ve gelir kaybina ugramalarina yol açmaktadir. Adalarin degismez unsurlari olan balikçilarin sorunlarinin giderilmesi için yerel yönetimin destegi ile ada av sahalarinin planlanmasi, bari-nagin kooperatife devri, bir mezat sahasinin olusturulmasi, çekek yeri, bir kooperatif bina ve lokalinin tesis edilmesi gibi konular acilen plan-lamali ve adanin turizmine de direkt katkisi olan kiyi balikçiginin gelistirilmesi saglanmalidir.
Bu çalismanin gerçeklesmesi için maddi des-tek saglayan Ege Üniversitesi Bilimsel Arastirma Projeleri (2007/SÜF/018 nolu Proje) Baskanli-gina ve S.S. Bozcaada Su Ürünleri Kooperatifi baskani ile ada balikçilarina sükranlarimizi suna-riz.
Anon., (2005). Bozcada. In: Çanakkale Rehberi, N. Özgür (Gn. Koordinatör), Özgür Medya Tanitim Hizmetleri, Kartal, Istanbul, 63–69 s.
Aysel,V., Erdugan, H., Okudan, E.S., Erk, H., (2005). Bozcaada (Çanakkale, Ege Denizi, Türkiye) deniz algleri ve deniz çayirlari, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 22: 59-68.
Eryilmaz, L., (2003). A study on the fishes of Bozcaada Island (north Aegean Sea), Turkish Journal of Merine Sciences, 9: 121-137.
Zeybek, N., Güner, H., (1973). Çanakkale Bogazi ve Bozcaada Deniz Algleri, Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Ilmi Raporlar Serisi, 145: 19.
