- (2012) Volume 6, Issue 4
1Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Ana Bilim Dali, Ordu
2Ordu Üniversitesi, Fatsa Deniz Bilimleri Fakültesi, Fatsa / Ordu
Seasonal variations of CPUE (Catch per unit effort) were investigated comparatively for catching whiting (Merlangius merlangus (Linnaeus, 1758)) by gillnets of mesh size of 32, 34 and 36 mm (stretched mesh) in the offshores of Fatsa-Medreseönü and Perşembe district of Ordu city and Piraziz district of Giresun city in the southeast coast of Black Sea in 2010. Average values of CPUE were found as 25.9, 16.7 and 20 g/m for Perşembe, Medreseönü and Piraziz stations, respectively. CPUEs obtained in the autumn being average 20 ºC water temperature in the three stations were higher than those of other seasons. Lowest CPUE was found in the summer period being average 25 ºC water temperature.
Whiting, Merlangius merlangus, Gillnet, Catch Per Unit Effort
Ülkemizdeki balikçilik faaliyetleri daha çok kiyi balikçiligi seklindedir. Küçük ölçekli balikçi-lik olarak ta adlandirabilecegimiz bu tip avcilikta en önemli av araci uzatma aglaridir. Türkiye sula-rinda çok yaygin olarak kullanilan bu ag tipiyle yapilan avcilik en çok uygulanan avcilik yöntemi-dir (Aydin ve ark., 2006). Uzatma aglari, pasif av araçlari sinifinda yer alir (Hubert, 1996) ve seçi-ciligi yüksek av araçlarindandir. Bu aglarin hem maliyeti düsüktür hem de avcilik operasyonu için büyük balikçi teknesi ve fazla insan gücü gerek-tirmemektedir. Bu nedenle kullanimi oldukça yaygindir. Özellikle ülkemizde gerek deniz ge-rekse tatli su baliklarinin avciliginda yaygin ola-rak kullanilmaktadir. Ülkemiz balikçiliginda yay-gin olarak kullanilan bu aglarin av verimleri ve seçicilikleri üzerine gerek dünyada gerekse ülke-mizde pek çok arastirma yapilmistir. Balik ve Çu-buk (2001), Çetinkaya ve ark. (1995), Gurbet ve Alaz (2005), Özdemir ve Erdem (2006) ve Aydin ve Metin (2008), bu aglarin av verimleri üzerine yapilmis çalismalardan bazilaridir. Bu aglarin bazi balik türlerinin avciliginda seçicilikleri üzerine de birçok arastirma yapilmistir. Bu arastirmalardan Karadeniz’de yapilan çalismalarda Aydin (1997) tarafindan mezgit, Bahar (2004) tarafindan bar-bunya baligi (Mullus barbatus Linnaeus, 1758) avciliginda galsama aglarinin seçiciligi incelen-mistir.
Av verimi, is gücü, yakit gideri gibi kriterler göz önüne alindiginda uzatma aglari, trol vb. av araçlarina göre daha verimli aglardir (Gabriel ve Naylor, 1984; Steinberg, 1985). Ancak, bu aglar ile avcilikta av verimini etkileyen pek çok faktör vardir. Bunlarin basinda ag ipi materyali, ip ka-linligi, donam faktörü, ag ipinin kopma dayanimi, ip rengi, göz açikligi, agin su içindeki elastikiyeti, agin suda kalma süresi, balik davranislari, baligin görme hassasiyeti gibi pek çok faktör gelmektedir (Nomura ve Yamazaki, 1975). Ayrica, agin kulla-nim yöntemleri, gün isigi, uyarici araçlar ve ayin evreleri gibi faktörlerde uzatma aglarin av veri-mini etkileyen faktörlerdendir (Kara, 1992). Bu faktörlerin yani sira av verimi üzerinde etkili olan hatta en etkilisi olarak degerlendirebilecegimiz bir baska faktörde hedef türün stok yogunlugudur.
Türkiye su ürünleri üretimi bakimindan deniz-lerimiz arasinda ilk sirada yer alan Karadeniz’in Dogu Karadeniz bölümü, ülkemiz balikçilik faali-yetlerinin en yogun oldugu bölgedir. Ülkemiz de-nizlerinden elde edilen toplam 13.553 ton mezgit baligi üretimin 9.278 tonu Karadeniz’in bu bölü-münden elde edilmektedir (TUIK, 2010).
Mezgit baligi (Merlangius merlangus) demer-sal bir türdür. Karnivor olup çesitli omurgasizlar (yengeç ve karides) yedigi gibi bilhassa hamsi, sardalya ve çaça baliklariyla da beslenmektedir. Ayrica medüz yumurtalari da genç bireyler için bir besin kaynagidir (Anonim, 1986). Ortalama 15-20 cm uzunlukta olan mezgitler, 50 cm’ye ka-dar ulasabilmektedirler. Karadeniz’in hemen her yerinde ve Azak Denizi’nin güneybatisinda yay-gin olarak bulunur (Slastenenko, 1956).
Mezgit baligi, Karadeniz ekosistemi için ol-dukça önemli bir balik türüdür. Bu türün bireyleri daha çok çaça (Sprattus sprattus) baligi ile besle-nirken Türkiye ve Gürcistan kiyilari boyunca özellikle hamsi (Engraulis encrasicolus) ile de beslenmektedirler. Bilindigi üzere çaça ve hamsi Karadeniz’de en bol bulunan balik türlerindendir. Bu türler zooplanktonlarla beslenirler. Karade-niz’deki zooplankton bollugu bu türlerin stoklari üzerinde oldukça önemlidir. Diger taraftan mezgit baligi kalkan, dikenli vatoz gibi pek çok türün be-sinlerini olusturmaktadir. Stok seviyesi de çevre-sel kosullar ve uygulanan av baskisina bagli ola-rak degismektedir (Bradova ve Prodanov, 2003). Pek çok balik türü ile dogrudan, planktonik canli-lar ile de dolayli olarak etkilesim halinde olan Ka-radeniz’deki mezgit stokundan elde edilecek avin sürekliligi için, bu türün ve etkilesim halinde ol-dugu diger türlerin popülasyonlarinin çok iyi iz-lenmesi gerekmektedir. Ülkemiz kiyilarinda daha çok dip trolü ve uzatma aglariyla avlanan bu türün stokunu izleme yöntemlerinden birisi de CPUE degerlerindeki degisimin takibidir. Bilindigi üzere CPUE degeri balikçilikta yogunluk indeksi olarak kullanilmakta ve CPUE degerindeki oransal degi-simlerin stoktaki degisimleri gösterdigi kabul edilmektedir (FAO, 1999). Güneydogu Karade-niz’in ülkemiz kiyilarinda Ordu ili, Ünye ilçesi, Taskana burnundan Gürcistan sinirina kadar olan karasularimizda her türlü trol agi ile su ürünlerinin avciligi yasaklanmistir (Anonim, 2008). Bu ne-denle, Karadeniz’in bu bölümünde uzatma aglari ile mezgit baligi avciligi kiyi balikçiligi içerisinde oldukça önemli bir paya sahiptir.
Güneydogu Karadeniz’in Ordu ve Giresun ki-yilarinda yapilan bu çalismada da, mezgit baglinin ticari avciliginda yaygin olarak kullanilan 32, 34 ve 36 mm göz açikligindaki uzatma aglarinin 1 m’siyle Medreseönü (Ordu), Persembe (Ordu) ve Piraziz (Giresun) açiklarindan yakalanan balik miktarlari karsilastirmali olarak incelenmistir. Elde edilen sonuçlar üç farkli sahanin mezgit stoku yogunluklari hakkinda bize önemli fikirler vermektedir.
Bu çalisma, Güneydogu Karadeniz’in Ordu Ili sinirlari içerisinde yer alan Medreseönü (41°7'3.43"N, 37°30'41.10"E), Persembe (41°3'40.82"N, 37°53'40.73"E) ve Giresun il si-nirlari içerisinde yer alan Piraziz (40°59'3.75"N, 38° 8'11.97"E) kiyilarinda yapilmistir (Sekil 1).
Sekil 1. Örnekleme sahalari (seaturtle.org)
Figure1. The sampling areas (seaturtle.org)
Üç arastirma sahasinda 2010 yili içerisinde ay-lik olarak yapilan örnekleme çalismalarinda, ti-cari balikçi teknelerinin kullanmis olduklari göz açikliklari (TKB, 2008) 32, 34 ve 36 mm olan galsama aglarinda yakalanan balik miktarlarindan yararlanilmistir. Her üç arastirma bölgesinde de avcilik saat 17:00-05:30 saatleri arasinda yürü-tülmüstür. Örneklemede kullanilan aglarin ayni teknik ve donam özelliklerine (Sekil 2) sahip ol-malarina özen gösterilmistir. Avcilik denemeleri-nin yapildigi ortalama derinlik arastirma sahala-rina göre benzer olup mevsimlere göre farklilik göstermistir. Ilkbahar aylarinda ortalama 50 m derinlikte avcilik yapilirken, yaz, sonbahar ve kis aylarinda sirasiyla ortalama 35, 40 ve 55 m derin-liklerde avcilik yapilmistir.
Sekil 2. Denemelerde kullanilan mezgit aglarinin teknik ve donam özellikleri
Figure 2. Technical and reeving features of whiting used in tests
Av verimi bakimindan avlanma bölgeleri ve mevsimler arasinda yapilan karsilastirmalarda, arastirma sahalarindan 32, 34 ve 36 mm göz açik-liklarinda galsama aglarina sahip aglarin 1 m’sinde yakalanan ortalama av miktarlari esas alinmistir. Hesaplamalarda asagidaki esitlikten yararlanilmistir (Hyvärien ve Salojärvi, 1991).
Y: bir seferde yakalanan balik miktari (g)
n: ag uzunlugu (m)
N: deneme sayisi
Ayrica, birim çabaya düsen av miktari ile su sicakligi arasindaki iliskiyi tespit etmek için aylik su sicakligi ölçümleri yapilmistir. Ortalama CPUE degerleri bakimindan mevsimler ve istasyonlar arasindaki farklar varyans analiziyle kontrol edil-mis, ikili karsilastirmalarda SPSS 15.0 paket prog-rami kullanilarak Duncan testinden yararlanilmis-tir.
Güney Dogu Karadeniz’in Medreseönü ve Per-sembe (Ordu) kiyilari ile Piraziz (Giresun) kiyila-rinda göz açikligi 32, 34 ve 36 mm olan galsama aglari ile yapilan mezgit baligi avciliginda aylik olarak yapilan avcilik çalismalarinda elde edilen av miktarlari Tablo 1’de verilmistir.
Tablo 1. Medreseönü, Persembe ve Piraziz istasyonlarindan aylara göre yakalanan av miktarlari (kg)
Table 1. Monthly catches caught from Medreseönü, Persembe and Piraziz stations (kg)
Güney Dogu Karadeniz’in Medreseönü ve Per-sembe (Ordu) kiyilari ile Piraziz (Giresun) kiyila-rinda 32, 34 ve 36 mm göz açikliklarinda galsama aglari ile yapilan mezgit baligi avciliginda, üç farkli arastirma bölgesinden mevsimlere göre elde edilen CPUE degerleri Tablo 2’de verilmistir. Elde edilen CPUE degerleri bakimindan arastirma bölgeleri arasinda yapilan karsilastirmada, en ve-rimli bölgenin 25.9 g/m CPUE ile Persembe ol-dugu, bu gölgeyi 20 g/m ile Piraziz ve 16.7 g/m ile Medreseönü’nün izledigi saptanmistir.
Tablo 2. Medreseönü, Persembe ve Piraziz kiyilarindan elde edilen mevsimsel CPUE degerleri (g/m) ve standart sapmalari (±s).
Table 2. CPUE (g/m) and standart deviation (±s) values obtained from offshores of Medreseönü, Persembe ve Piraziz
Aylik olarak elde edilen CPUE degerleri baki-mindan istasyonlar arasinda yapilan istatistiksel karsilastirmalar sonucunda, Persembe istasyonu ile Medreseönü ve Piraziz istasyonlari arasindaki farklar önemli (P<0.05) bulunurken, Piraziz ve Medreseönü istasyonlari arasindaki fark önemsiz (P>0.05) bulunmustur.
CPUE degerlerinin mevsimsel degisimi ince-lendiginde ise her üç arastirma bölgesinde de sonbahar mevsiminde elde edilen verimin diger mev-simlere göre daha yüksek oldugu anlasilmaktadir (Tablo 2 ve Sekil 3). Yaz mevsimindeki av veri-minin ise en düsük oldugu tespit edilmistir. Ilkba-har ve kis mevsiminde elde edilen CPUE degerleri Medreseönü ve Piraziz’de birbirine yakin iken, Persembe’de kis mevsiminde ilkbahar mevsimine göre daha fazla av elde edilmistir. Istasyonlardan elde edilen CPUE degerleri bakimindan mevsim-ler arasinda yapilan istatistiksel karsilastirmalarda, mevsimlerin CPUE üzerine etkisinin önemli ol-dugu saptanmistir (P< 0,05). En yüksek CPUE degerinin elde edildigi sonbahar mevsimi ile diger mevsimler arasindaki farklar önemli (P<0.05) bulunurken, ilkbahar ve kis mevsimi arasindaki fark önemsiz (P>0.05) bulunmustur. En düsük CPUE degerinin elde edildigi yaz mevsimi ile di-ger mevsimler arasindaki farklarin da önemli (P<0.05) oldugu tespit edilmistir.
Sekil 3. Arastirma bölgelerinden elde edilen CPUE degerlerinin mevsimsel degisimi.
Figure 3. Seasonal variation of CPUE values obtained from the research areas.
Mevsimsel CPUE degerleri üzerinde su sicak-ligi degisiminin etkisini arastirmak amaciyla çizi-len Sekil 4, 5, 6 ve 7’de verilen grafiklerden, uzatma aglari ile mezgit baligi avciliginda av ve-riminin sicaklik artisi ile birlikte yaz aylarinda düstügü, sonbahar aylarinda ise maksimum sevi-yeye ulastigi anlasilmaktadir. Kis mevsiminde ise sonbahar mevsimine göre su sicakligi düsmesine ragmen av veriminde de bir düsüsün oldugu gö-rülmektedir.
Sekil 4. Medreseönü’nden elde edilen CPUE ve su sicakligi degerleri.
Figure 4. CPUE and water temperature values obtained from Medreseönü.
Sekil 5. Persembe’den elde edilen CPUE ve su sicakligi degerleri.
Figure5. CPUE and water temperature values obtained from Persembe.
Sekil 6. Piraziz’den elde edilen CPUE ve su sicakligi degerleri.
Figure 6. CPUE and water temperature values obtained from Piraziz.
Sekil 7. Üç arastirma bölgesinden elde edilen ortalama CPUE ve su sicakligi degerleri.
Figure 7. Average CPUE and water temperature values obtained from three research areas.
CPUE, balik popülasyonlarinin degerlendiril-mesinde kullanilir ve balik popülasyonu ile CPUE arasinda siki bir iliskinin oldugu kabul edilir (Shelton ve ark., 2001). Stok miktarina göre çok daha kolay tespit edilebilen CPUE degeri, balikçilik yönetiminde dogru kararlar alin-masi için oldukça önemlidir.
Pasif av araçlariyla avcilikta CPUE, av araci-nin yapisal ve donam özellikleri, av sahasindaki ekolojik kosullar ve en önemlisi hedef türün stok yogunlugundan etkilenmektedir. Bir soguk su türü olan mezgit baliginin erginleri 5-16 °C’ler arasindaki sularda yasamayi tercih ederken, genç bireyleri yasamlarinin ilk yillarinda sicak mev-simlerde üst tabakalarda bulunurlar (Ivanov ve Beverton, 1985). Bu türün bireyleri derinligi 200 m’ ye kadar olan kiyi sularinda bentopelajiktirler ve genellikle 30-100 m derinlikteki sig sularda, kumlu, çamurlu ve killi zemin üzerinde yasarlar. Gençler ise derinligi 5-30 m arasinda olan kiyiya daha yakin sularda semipelajiktirler (Fisher, 1973; Whitehead ve ark., 1986).
Arastirma bölgelerinden elde edilen mevsim-sel CPUE miktari bakimindan yapilan karsilas-tirmada, galsama aglari ile mezgit baligi avcili-ginda sonbahar aylarinin daha verimli oldugu anlasilmistir. Yaz mevsimindeki CPUE miktari ise üç bölgede de en düsük bulunmustur. Ilkbahar ve kis mevsimlerinde elde edilen CPUE degerleri ise Medreseönü ve Piraziz’de birbirine yakin iken, Persembe’de kis mevsiminde ilkbahar mev-simine göre daha fazla av elde edilmistir. Shul-man (1974) ve Ivanov ve Beverton (1985)’a göre mezgit baliklari ilkbaharda beslenmek için daha az derinliklere (dagilimin en üst siniri 15-30 m’dir) ve sonbaharda yumurtlamak için daha de-rinlere (80-120 m) göç ederler. Bizim arastirma-mizda ise ilkbahar örneklemeleri ortalama 50 m, sonbahar örneklemeleri ise 40 m derinlikte ger-çeklestirilmistir. Su sicakligina göre derinlik göçü yaptigi bildirilen mezgit baliklarinin gal-sama aglari ile avciliginda av veriminin mevsim-sel degisimini tam olarak tespit edebilmek için, yil boyunca farkli derinliklerde eszamanli olarak avcilik örneklemesi yapilmasina gerek vardir
Benzer özellikler arz eden galsama aglariyla Medreseönü, Persembe ve Piraziz açiklarinda ya-pilan avcilikta elde edilen CPUE bakimindan en verimli bölgenin Persembe oldugu saptanmistir. Bu durum üzerinde etkili olan birçok faktör ola-bilir. Bunlardan birincisi, Tas (2007)’da da belir-tildigi üzere Persembe ilçesi kiyilarinin Güney-dogu Karadeniz kiyilarinda bulunan birkaç koru-nakli bölgeden birisi olmasidir. Ikincisi ise, koru-nakli bir bölge olmasi nedeniyle bu sahada yapi-lan kültür balikçiligidir. Mezgit baliklari bu böl-gede bulunan ag kafeslerde kullanilan ve çevreye yayilan yem atiklariyla beslenebilmek için bu bölgede daha yogun olarak bulunuyor olabilir. Üçüncü faktör ise, Ismen (1995) ve Samsun (2005)’de de bildirildigi üzere bu türün besinle-rini olusturan hamsi, istavrit, kayabaligi, çaça ve deniz ignesi gibi balik türleri ile Crustacea’larin bu bölgede daha yogun olarak bulunuyor olmasi olabilir. Bu durum üzerinde hangi faktörlerin ne oranda etkili oldugunun belirlenebilmesi için basta bu bölgeden alinacak mezgit baliklarinin mide içeriklerinin incelenmesi olmak üzere ay-rintili bir ekolojik ve biyolojik arastirmaya gerek-sinim vardir.
Güneydogu Karadeniz’in Ordu Ili sinirlari içerisinde yer alan Medreseönü ve Persembe açiklari ile Giresun Ili sinirlari içerisinde yer alan Piraziz açiklarindan galsama aglari ile yapilan mezgit avciliginda, Persembe Ilçesi açiklarindan sonbahar ve kis mevsimlerinde elde edilen birim çabaya düsen av miktarlarinin diger bölgelere göre daha yüksek oldugu saptanmistir. Bu türün galsama aglari ile avciliginda CPUE degerindeki mevsimsel degisimin tam olarak tespit edilebil-mesi ancak farkli derinliklerde yapilacak örnek-lemelerle mümkündür.
