Journal of FisheriesSciences.com

Özet:

Bu çal??mada, Munzur Nehri’nden Ekim 2010-Eylül 2011 tarihleri aras?nda yakalanan 153 alabal???n otolit boyutlar?-bal?k boyu ili?kileri incelenmi?tir. Populasyonda 47? ve 106? birey bulunmaktad?r. Her bir örnekten ç?kar?lan otolitlerin boyu (OB), geni?li?i (OG) ve a??rl??? (OA) ölçülmü?tür. Örneklerin total boylar? 18.2-38.2 cm, a??rl?klar? 77.4-656 g, aras?nda da??l?m göstermi?tir. Her bir örnekten ç?kar?lan otolitlerin boyu, geni?li?i ve a??rl??? ölçülmü? ve s?ras?yla 2,12-3.76 mm, 1.17-2.12 mm ve 0.0001-0.0013 g olarak belirlenmi?tir. Total boy ile otolit geni?li?i ve otolit boyu aras?ndaki ili?ki denklemleri s?ras?yla y=20.42x – 5.604 (R² = 0.888); y=0.058x + 1.265 (R² = 0.735) olarak tespit edilmi?tir.

Anahtar Kelimeler:

Munzur Nehri, Salmo trutta macrostigma, Otolit, Otolit boyutlar?-Bal?k boyu ili?kisi

Keywords

Munzur River, Salmo trutta macrostigma, Otolith, Otolith dimensions-Fish length relationship

Giri?

Türkiye’nin hemen her bölgesinde alabal?k bulunmas?na ra?men bunlar?n alt türleri, da??-l?mlar? ve ekolojik durumlar?na ait bilgiler çok azd?r. K?rm?z? benekli alabal?k olarak bilinen ve da? alas? olarak da an?lan, Salmo trutta mac-rostigma (D., 1858) bir alt tür olup, vücudu me-kik ?eklinde ve yanlardan hafif bas?kt?r. Bu bal?-??n yan taraf?nda ve s?rt bölgesinde k?rm?z? be-nekler bulunur. Yöremizde bu bal???n yaln?zca Tunceli' de bulunan sularda ya?ayan endemik bir alttür oldu?una dair yanl?? bir kan? mevcuttur. Oysaki bu bal?k Ülkemizde genel olarak; Do?u, Güney, Kuzey-Bat? Anadolu ve Trakya da yay?l?? göstermektedir. Bu alttür Kaz da?lar?nda, Dic-le'ye akan Çatak çay?nda, Çoruh nehrinde, Ist-ranca da?lar?ndaki sularda, Karadeniz'e akan Köprü çay?nda, Toroslardaki be? konak, Zindan deresi, Ayk?r? çay?, Alara çay?, E?en çay?, Seyhan nehrinin yukar? havzalar?, Uluda?, Sapanca gölü, Tortum ?elalesi, Munzur nehrinde bilinmektedir (Geldiay ve Bal?k, 1988).

Bu alttürle ilgili çal??malar önceki y?llarda az olmakla birlikte son y?llarda art?? göstermi?tir. Ekingen (1976), Munzur bal???n?n do?al bes-lenme olanaklar?n?, Alp vd. (2003), Ceyhan ve Göksu nehir sistemlerinde ya?ayan Salmo trutta macrostigma‘n?n üreme, ya?, büyüme ve baz? morfometrik özelliklerini incelemi?lerdir. Duman vd.,(2011), et verimi ve kimyasal komposizyo-nunu, Becer vd., (2011), Çoruh Nehir sistemi üzerindeki derelerde ya?ayan alabal?klar?n bes-lenme ekolojisini, Kocaba? vd., (2011), Munzur alabal???nda mide içeri?i ve beslenme al??kanl??? ile ilgili çal??malar yapm??lard?r.

Bal?klar?n kemiksi yap?lar? ile bal?k boyu bü-yümesi birbiriyle ili?kilidir. Kemiksi yap?ya göre de?i?mekle beraber en, boy, a??rl?k gibi çe?itli yap? boyut ölçümlerinin al?narak bunlar?n bal?k boyu ile ili?kilendirilmesi ve bu ili?kiye göre bü-yüme oran?n?n belirlenmesi son zamanlarda yay-g?n olarak sürdürülen çal??malar aras?ndad?r. Otolit uzunlu?u ile bal?k uzunlu?u aras?ndaki ili?ki arkeolojik alanlarda ve mide içeri?i analiz-lerinde predatör midelerinde bulunmu? otolitlerin uzunlu?undan bal?k büyüklü?ünün tahmini, ay-r?ca otolit ile ya? tayini yap?ld???nda beklenenin d???nda bir de?er ç?kt???nda, bal?k uzunlu?undan bunun do?rulamas?n?n yap?labilmektedir. Ayr?ca otolit a??rl??? ile bal?k ya??n?n belirlenece?ini bil-dirmi?tir (Samsun ve Samsun, 2006).

Çe?itli bal?klar?n otolit yap?s?, otolit boyu-ba-l?k boyu aras?nda ili?ki ile ilgili birçok çal??ma mevcuttur, Pleuronectes flesus luscus’ta ?ahin ve Güne? (1998), Capoeta capoeta umbla’da ?en vd.,(2001), Carassius gibelio’da Bostanc? (2005), Neogobius melanostomus’ta Kurt (2005), Psetta maxima’da Zengin vd. (2006), Solea lascaris’te Bostanc? ve Polat (2007), Lepidorhombus bos-cii’de Bostanc? ve Polat (2008) Sander lucio-perca’da Bostanc? vd., (2009) taraf?ndan yap?lan çal??malarda bal?k boyu ile kemiksi yap? aras?n-daki ili?kiler belirlenmi?tir. Fakat Salmo trutta macrostigma alttürünün otolit boyutlar? ve bal?k boyu ili?kisi ile ilgili herhangi bir çal??ma mevcut de?ildir. Bu çal??ma ile k?rm?z? benekli alabal???n otolit boyutlar?-bal?k boyu ili?kilerinin belirlen-mesi amaçlanm??t?r.

Materyal ve Metot

Bu çal??ma, Ekim 2010-Eylül 2011 tarihleri aras?nda Munzur Nehri’nde gerçekle?tirilmi?tir (?ekil 1). Elde edilen 153 alabal???n otoliti bal?k boyu-otolit boyutlar? ili?kilerinin belirlenmesi için kullan?ld?. Her bir örnekten ç?kar?lan otolitle-rin boyu (OB), geni?li?i (OG) ve a??rl??? (OA) ölçüldü. Örneklerin total boylar? ±1 mm hassasi-yetli ölçü tahtas? ile a??rl?klar? ise ±1 g hassasi-yetle ölçüldü, e?ey tayini gonadlar?n makrosko-bik incelenmesiyle yap?ld?. Her bir örnekten al?-nan sagittal otolitler saf sudan geçirilerek 3% lük NaOH çözeltisinde 30 dakika bekletilerek temiz-lendi (Chugunova, 1963). Otolitlerin geni?lik ve boyu Nikon marka stereo mikroskopta 10 mikron hassasiyetli mikrometrik oküler yard?m?yla öl-çülmü?, otolit a??rl?klar? ise (OA) ±0.0001 g has-sasiyetli terazi ile tart?ld?. Otolit boyutlar?na ait ölçümler iki eksen üzerinde yap?ld?. Birincisi, otolit çap? ya da otolit geni?li?i olarak adland?r?-lan ve dorso-ventral do?rultudaki eksenin uzun-lu?udur. ?kinci ölçüm ise otolit uzunlu?u ya da otolit boyu olarak adland?r?lan, otolitin anteriör ucundan posteriör ucuna kadar olan uzunluktur. Bu ölçümler, k?r?k parças? olmayan otolitlerde distal yüzeyde ve ayn? eksen üzerinde yap?ld?. Ayr?ca e?eyler aras? ortalama otolit boy de?erle-rinin önem kontrolü Student–t testine göre ya-p?ld?.

Figure 1: Map of the province of Tunceli and Munzur River (URL, 1)

Bulgular ve Tart??ma

Çal??mada Munzur Nehri’nden 47 di?i ve 106 erkek olmak üzere toplam 153 alabal?k örne?i incelendi. Di?ilerde toplam boy ve a??rl?klar? s?-ras?yla 18.2-35.2 cm, 77.4-632 g; erkeklerde ise 18.5-38.2 cm, 81-656 g aras?nda da??l?m gös-terdi. ?ncelenen 153 alabal??a ait otolitlerin a??r-l?klar? 0.0001-0.0013 mg; boylar? 2.12-3.76 mm; geni?li?i 1.17-2.12 mm aras?nda da??l?m gösterdi. Bu ölçümler otolitlerde distal yüzeyde ve ayn? eksen üzerinde yap?lm??t?r. Yap?lan çal??malar sonucunda bal?k boyu-otolit boyuna ait de?erler Tablo 1’de verilmi?tir. Elde edilen verilerle bal?k boyu-bal?k a??rl???, otolit boyu-otolit geni?li?i, bal?k boyu-otolit geni?li?i, bal?k boyu-otolit boyu, bal?k a??rl???-otolit a??rl???na ait grafikler olu?turulmu?tur (?ekil 2, ?ekil 3, ?ekil 4, ?ekil 5, ?ekil 6).

Table 1: Values of fish length-otolith length of Salmo trutta macrostigma (Dumme-ril., 1858)

Figure 2: Fish lenght-fish weight relationship of trout in Munzur river

Figure 3: Otolith width-otolith lenght relationship of trout in Munzur river

Figure 4: Otolith width-fish lenght relationship of trout in Munzur river

Figure 5: Otolith lenght -fish lenght relationship of trout in Munzur river

Figure 6: Otolith weight -fish weight relationship of trout in Munzur river

Bu çal??ma ile bal?k boyu-otolit boyu aras?nda yüksek korelasyonlu bir ili?ki bulundu (R²=0,7352). Harkönen (1986), bal?k boyu-otolit boyu aras?nda yüksek bir korelasyon oldu?unu belirtmi? ve iki parametre aras?nda genelde do?-rusal bir ili?ki oldu?unu ifade etmi?tir. Ayr?ca Otolit boyu ile bal?k boyu aras?ndaki ili?kinin bi-linmesi oldukça önemlidir. Çünkü, arkeolojik alanlarda ve predatör midelerinde bulunmu? oto-litlerin uzunlu?undan bal?k büyüklü?ünün tahmin edilebilmesinde ve otolitten ya? tayini yap?ld?-??nda, beklenenin d???nda bir de?er ç?kt???nda, bal?k uzunlu?undan bunun do?rulamas? yap?la-bilmektedir (Echeverria, 1987).Yine bu bal??a ait Otolit boyu-otolit geni?li?i, bal?k boyu-otolit ge-ni?li?i, bal?k a??rl???-otolit a??rl??? aras?nda do?-rusal bir ili?ki gözlenmi? olup, güçlü bir korelas-yon görülmektedir. Bal?klardaki otolit yap?lar?n?n farkl? olmas?ndan dolay?, otolitle bal???n di?er yap?lar? aras?ndaki ili?kiler de türden türe de?i-?iklik gösterildi?i bildirilmi?tir (Can, 2000). Brander (1974) ise, otolit a??rl???n?n bal???n ya?? ile do?rudan ili?kili oldu?unu belirtmi? ve bu hi-potez yava? büyüyen populasyonlardan al?nan bal?klar?n ayn? boydaki bal?klara göre daha büyük otolit içermesi ile desteklenmi?tir (Spratt, 1972). Otolit a??rl???n?n tespiti, otolit uzunlu?u ve ge-ni?li?inin ölçülmesine i?lemine göre çok daha kolay bir teknik olmakla birlikte son y?llarda bu ili?kilerin belirlenmesinde yayg?n olarak da kul-lan?lmaktad?r (Cardinale vd., 2000; Labropoulou ve Papaconstantinou, 2000; Newman vd., 2000; Araya vd., 2001; Pilling vd., 2003; Pino vd., 2004). Otolitler bal?klar?n sistematik çal??mala-r?nda yayg?n olarak kullan?lmaktad?r. Predatörler taraf?ndan yenilen bal?klar otolitlerinden, hatta sindirilmi? kemik ve di?er parçalar?ndan tan?mla-nabilmektedir (Akyol vd., 1997).

Student-t testine göre; Salmo trutta macros-tigma bal???nda erkek ve di?i bireylerin a??rl?k-lar?, total boyu, otolit a??rl??? ve otolit çaplar? aras?nda istatistiksel aç?dan önemli bir fark?n ol-mad??? (P>0.05), buna kar??l?k otolit uzunluklar? aras?ndaki fark?n ise önemli oldu?u (P<0.05) bulunmu?tur.

Sonuç

Toplam 153 alabal?k örne?inin total boylar? ile otolit a??rl???, boyu ve geni?li?i aras?ndaki ili?kiler belirlenmi? ve ili?ki katsay?lar? ?ekillerde verilmi?tir. Bal???n total boyu ile otolit boyutlar? aras?ndaki ili?ki denklemleri TB=0.058OB + 1.265 (R² = 0.735); TB=20.42OG – 5.604 (R² = 0.888 ) olarak tespit edilmi?tir. Bal?k boyu ile otolit boyu aras?nda korelasyonu yüksek (R² =0.735 ) do?rusal bir ili?ki bulunmu?tur. ?ekiller incelendi?inde bal?k boyu ve otolit boyu aras?nda paralellik oldu?u dikkat çekmektedir. Bu neden-den dolay? birçok ara?t?r?c? bal?k boyu ile otolit boyu aras?ndaki s?k? ili?kiye dikkat çekerek bu ili?kinin ya? tayininde kullan?lma potansiyeli üze-rinde durmu?lard?r.

Munzur nehrindeki alabal???n otolit boyutlar? ile bal?k boyu ili?kisi belirlenmi? fakat alabal???n ba?ka bir populasyondaki otolit büyümesinin be-lirlendi?i ara?t?rma olmad??? için kar??la?t?rma yap?lamam??t?r. Bu çal??ma, ileride yap?lacak olan çal??malara ???k tutmas? bak?m?ndan önem ta??maktad?r.

Kaynaklar

Akyol, O., Metin, G., Ünsal, S., (1997). ?zmir Körfezi’nde (Ege Denizi) sardalya (Sardina pilchardis Walbaum, 1972) bal???n?n çatal boy-otolit boyu aras?ndaki ili?ki. Akdeniz Bal?kç?l?k Kongresi, ?zmir, 925-929.

Alp, A., Kara, C., Büyükçapar, H.M., (2003). Reproductive biology of Brown trout, Salmo trutta macrostigma (Dumeril 1858), in a tri-butary of the Ceyhan River which flows into the eastern Mediterranean Sea, Journal of Applied Ichthyology, 19(6): 346-351. doi: 10.1111/j.1439-0426.2003.00455.x

Araya, M., Cubillos, L.A., Guzmán, M., Peñailillo, J., Sepúlveda, A., (2001). Evi-dence of a relationship between age and otolith weight in the chilean jack mackerel, Trachurus symmetricus murphyi (Nichols), Fisheries Research, 51: 17-26. doi: 10.1016/S0165-7836(00)00233-2

Becer, Z.A., Y?ld?r?m, A., Özvarol, Y., (2011). Feeding Ecology of Various Length-Classes of Brown Trout (Salmo trutta) in Different Streams of Coruh River, Turkey, Kafkas Universitesi Veteriner Fakültesi Dergisi,. 17(3): 377-382, 2011.

Bostanc?, D., (2005). Bafra Bal?k Gölü ve E?irdir Gölü’nde Ya?ayan Bal?k Populasyonlar?nda Opak Birikim Analizi ?le Ya? Do?rulamas?. Doktora Tezi, OMU Fen Bilimleri Enstitüsü, 136s.

Bostanc?, D., Polat, N., (2007). Dil bal???, Solea lascaris (Risso, 1810)’te Otolit Yap?s?, Oto-lit Boyutlar?-Bal?k Boyu ?li?kileri ve Ya? Tayini, F?rat Üniversitesi Fen ve Mühendis-lik Bilimleri Dergisi, 19(3): 265-272.

Bostanc?, D., Polat, N., (2008). Benekli Pisi, Lepidorhombus boscii (Risso, 1810)’n?n Otolit Yap?s?, Otolit Boyutlar?-Bal?k Boyu ?li?kileri ve Ya? Tayini, Journal of FisheriesSciences.com, 2(3): 375-381. doi: 10.3153/jfscom.mug.200726

Bostanc?, D. (2009). Sar? kuyruk ?stavrit Trachu-rus mediterraneus (Steindachner, 1868)’un Otolit Özellikleri ve Baz? Populasyon Para-metreleri, F?rat Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 21(1): 53-60.

Bostanc?, D., Y?lmaz, S., Y?lmaz, M., Kandemir, ?., Polat, N. (2009). E?irdir Gölü’nden Su-dak (Sander lucioperca L., 1758)’?n Otolit Boyutlar?- Bal?k Boyu ?li?kileri ve Baz? Po-pulasyon Parametreleri, F?rat Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 21(1): 53-60.

Brander, K., (1974). The effects of age-reading errors on the statistical reliability of marine fishery modelling. In: T.B. Begenal (Ed.) The ageing of fish. Unwin Bros., Surrey.

Can, M. F., (2000). ?skenderun Körfezi’ndeki K?rm?z? Mercan (Pagellus erythrinus L., 1758) Bal???nda Otolit-Bal?k ?li?kileri. IV. Su Ürünleri Sempozyumu, 28-30 Haziran 2000, Erzurum.

Cardinale, M., Arrhenius, F., Johnson, B., (2000). Potential use of otolith weight for the deter-mination of age-structure of Baltic cod (Gadus morhua) and plaice (Pleuronectes platessa), Fisheries Research, 45: 239-252. doi: 10.1016/S0165-7836(99)00122-8

Chugunova, N.I., (1963). Age and Growth Stu-dies in Fish. National Science Foundation, Washington, 132p.

Duman, M., Dartay, M., Yüksel, F., (2011). Munzur Çay? (Tunceli) Da? Alabal?klar? Salmo trutta macrostigma (Dumeril, 1858)’n?n Et Verimi ve Kimyasal Kompozisyonu. F?rat Üniversitesi Fen Bi-limleri Dergisi, 23(1): 41-45.

Echeverria, T.W., (1987). Relationship of otolith length to total length in rockfishes from Northern and Central California, Fishery Bultein, 85(2): 383-386.

Ekingen, G., (1976). Morphological Characters of Some Turkish Trouts, F?rat Üniversitesi, Elaz?? Veteriner Fakültesi Dergisi, III: 98-104.

Geldiay, R., Bal?k, S., (1988).Türkiye Tatl? Su Bal?klar?, Ege Üniversitesi, Fen Fakültesi Kitaplar Serisi No:97. Bornova -?zmir

Harkönen, T., (1986). Guide to the otolits of the bony fishes of the Northeast Atlantic. Danbiu Aps. Biological consultants, Den-mark, 251pp.

Kocaba?, M., Kayim, M., Can, E., Ates, M., Kizak, V., Kutluyer, F., Demirtas N., and Serdar, O., (2011). Stomach Contents and Food Habits of Brown Trout (Salmo trutta L., 1758) in the Munzur Stream, Tur-key, Journal of Animal and Veterinary Ad-vances, 10(24): 3188-3191.

Kurt, A., (2005). Karadeniz’de ya?ayan Benekli Kaya Bal???, Neogobius melanostomus (Pallas, 1814) (Gobiidae)’ta ya? tayini yön-temlerinin ve büyüme parametrelerinin be-lirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, OMU Fen Bilimleri Enstitüsü, 84s.

Labropoulou, M., Papaconstantinou, C., (2000). Comparison of otolith growth and somatic growth in two macrourid fishes, Fisheries Research, 46: 177- 188. doi: 10.1016/S0165-7836(00)00144-2

Metin G., ?lkyaz, A.T., (2008). Use of Otolith Length and Weight in Age Determination of Poor Cod (Trisopterus minutus Linn., 1758), Turkish Journal of Zoology, 32: 293-297.

Newman, S.J., Cappo, M., Williams, D.McB., (2000). Age, growth, mortality rates and cor-responding yield estimates using otoliths of the tropical red snappers, Lutjanus erythropterus, L. malabaricus and L. sebae, from the central Great Barrier Reef, Fisheries Research, 48: 1-14. doi: 10.1016/S0165-7836(00)00115-6

Pilling, G.M., Grandcourt, E.M., Kirkwood, G.P., (2003). The utility of otolith weight as a predictor of age in the emperor Lethrinus mahsena and other Tropical fish species, Fisheries Research, 60: 493-506. doi: 10.1016/S0165-7836(02)00087-5

Pino, C.A., Cubillos, L.A., Araya, M., Sepúlveda A., (2004). Otolith weight as an estimator of age in the patagonian grenadier, Macruronus magellanicus, in Central-south Chile, Fisheries Research, 66: 145-156. doi: 10.1016/j.fishres.2003.07.003

Samsun, N., Samsun, S., (2006). Kalkan (Scophthalmus maeoticus (Pallas, 1811)) Bal???n?n Otolit Yap?s?, Ya? ve Bal?k Uzun-lu?u-Otolit Uzunlu?u ?li?kilerinin Belirlen-mesi, F?rat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 18(2): 181-187.

Spratt, J.D., (1972). The use of otoliths to sepe-rate groups of northern anchovies. Calif. Dept. Fish Game California Department of Fish and Game, Marine Resources Technical Report, 1: 25.

?ahin, T., Güne?, E., (1998). Relationship between otolith and total lengths of flounder (Pleuronectes flesus luscus Palas, 1811) collected in eastern Black Sea Coast of Tur-key, Turkish Journal of Marine Sciences, 4: 117-123.

?en, D., Ayd?n, R., Çatla, M., (2001). Relationships between fish length and oto-lith length in the population of Capoeta capoeta umbla (Heckel, 1843) inhabiting Hazar Lake, Elaz??, Turkey, Archives of Po-lish Fisheries, 9(2): 267-272.

URL-1 https://www.csb.gov.tr/iller/tunceli/index.php?Sayfa=hizmetlerliste

Zengin, M., Gümü?, A., Bostanc?, D., (2006). Age and growth of the Black Sea turbot, Psetta maxima (L. 1758) (Pisces: Scophthalmidae) estimated by reading oto-liths and back-calculation, Journal of Applied Ichthyology, 22: 374-381. doi: 10.1111/j.1439-0426.2006.00743.x

553