Journal of FisheriesSciences.com

Keywords

Keban Dam Lake, Pertek, Gillnets+trammel nets, Fishing productivity

Giriş

Türkiye’nin iç su balıkçılığında ekonomik araçlarla yararlanabileceği büyük bir tatlı su üre-tim potansiyeline sahip olduğu ortaya çıkmakta-dır. Tatlısu sahalarımız toplam alan büyüklüğü bakımından Avrupa ülkeleri arasında birinci sıra-dadır. Fakat balıkçılığımızı bilimsel ve teknolojik düzeyde yeterince geliştiremediği için üretim ve istihsal anlamında sonuncu sıradadır (Karabatak, 1992).

İçsularımızda kullanılan en yaygın av aracı uzatma ağlarıdır. Uzatma ağları balıkçılığı, pasif bir avcılık yöntemidir. Pasif av araçlarının kulla-nımı diğer av araçlarına nazaran stoktan daha se-çici bir biçimde yararlanma avantajı sağlar (Kara, 1992). Balıkçılar uzatma ağlarını balık avcılığı maliyetinin düşük olması, olta takımlarındaki gibi özel yem istememesi, ağların yapım ve ba-kımlarının kolay ve ucuz olması nedenleriyle ter-cih ederler (Anonim,1989).

Türkiyenin iç su balıkçılığında ekonomik araçlarla yararlanabileceği büyük bir tatlı su üre-tim potansiyeline sahip olduğu ortaya çıkmakta-dır. Tatlısu sahalarımız toplam alan büyüklüğü bakımından Avrupa ülkeleri arasında birinci sıra-dadır. Fakat balıkçılığımızı bilimsel ve teknolojik düzeyde yeterince geliştiremediği için üretim ve istihsal anlamında sonuncu sıradadır (Karabatak, 1992).

Keban Baraj Gölünde16 adet su ürünleri koo-peratifi, 16 ayrı avlak sahasında faaliyet göster-mektedir (Anonim,1982; Anonim 1994). Bu ba-lıkçılık bölgesinden biride 3. balıkçılık bölgesi olarak ayrılmış olan Pertek Bölgesidir (Şekil 1). Bölgede iki balıkçılık kooperatifi, 7200 hektar alana sahip olan Aydıncık Kooperatifi ile 6500 hektara sahip Pertek Kooperatifi olarak faaliyet göstermektedir. Bu balıkçılık kooperatifleri 13700 hektarlık alanda, 31 balıkçı ve bu balıkçı-lara ait 31 motorlu tekneye sahip, 123400 m uzunluğunda uzatma ağı ile balıkçılık faaliyetle-rini sürdürmektedirler.

Bu çalışma, 2008 - 2009 avcılık sezonu içeri-sinde Pertek ve Aydıncık Su Ürünleri Kooperatif balıkçılarının sezon içerisinde kullandıkları avcı-lık aletlerinin yapısı ve bu aletlerle avlanan balık miktarlarının tespiti amacıyla yapılmıştır.

Materyal ve Metot

Bu çalışma Eylül 2008 - Nisan 2009 tarihleri arasında yapılmıştır. Araştırmanın materyalini Keban Baraj Gölü Pertek Bölgesindeki balıkçıla-rın kullandıkları uzatma ağları ve bu ağlarla avla-nan balık miktarı oluşturmuştur. Çalışmanın ya-pıldığı Pertek Bölgesi iki balıkçı kooperatifinden oluşmaktadır.

Keban Baraj Gölü Pertek Bölgesi; 7200 hektarlık alana sahip olup 18 balıkçı ile faaliyet gösteren Aydıncık Kooperatifi ile 6500 hektar-lık alanda olup 13 balıkçı ile faaliyet gösteren Pertek balıkçı Kooperatifinden oluşmaktadır. Toplamda 13700 hektarlık alanda 31 balıkçı tek-nesiyle sürdürülen avcılıklarda balıkçıların sade ve fanyalı uzatma ağlarını kullandıkları belirlen-miştir. Bölgede kullanılan av araçlarının yapısal özellikleri, Pertek Feribot İskelesine balıklarını devretmek üzere gelen balıkçıların teknelerinde mevcut olan uzatma ağlarından, gerekli ölçümler yapılarak kaydedildi. Balık miktarları ise koope-ratif başkanından alınan veriler doğrultusunda tespit edildi.

Sade ağlarda, göze genişliği Mengi (1977) ’de tanımlanan; natika konumunda gerilmiş bir ağda bir düğümün veya birleşme yerinin ortasından kendisine en yakın düğümün veya birleşme yeri-nin ortasına kadar olan uzaklık olarak alınmış olup, 10 tane göze genişliği ölçülerek ortalaması-nın alınmasıyla çalışmamızdaki göze genişliği belirlendi.

Mantar yaka uzunluğu, ağın bir ucundan diğer ucuna kulaçlanması ile halatların kalınlığı ise kumpasla ölçülmüştür. Ağların donam faktörleri, Mengi (1977)’ de verilen; E= Yaka uzunluğu / Ağ uzunluğu formülüne göre hesaplandı.

Bulgular ve Tartışma

Keban Baraj Gölü Pertek Bölgesi’nde yapılan araştırma sonucunda 2 çeşit balık yakalama aleti-nin kullanıldığı tespit edilmiştir. Bunlar;

• Sade Uzatma Ağları (Galsama Ağları)

• Monofilament Sade Uzatma Ağları

• Multifilament Sade Uzatma Ağları

• Fanyalı Ağlar

3.1. Sade Uzatma Ağları (Galsama Ağları)

Keban Baraj Gölü Pertek Bölgesi’nde kulla-nılan uzatma ağları, monofilament ve multi-filament yapısında olan ağlardır. Bu ağlar, balığın galsamalarından takılarak avlandığı aletlerdir.

Bölgede incelenen 117900 m sade uzatma ağı kullanılmakta olup bunların 44.900 m’si mono-filament ve geri kalan 73000 m’si ise multifila-ment iplik yapısına sahiptirler. Toplamda 5500 m fanyalı ağda tespit edildi. Uzatma ağlarının bu-lunma yüzdeleri Şekil 2’de Bölgedeki ağlar 200 metre uzunluğundaki hazır paket ağlardan oluş-makta ve 0.50 – 0.63 donam faktörü ile dona-tılmaktadır. Bu şekilde donanmış ağlar tekli veya birkaç tanesinin birbirlerine eklenmesiyle kulla-nılmaktadırlar. Tespit edilen ağların dağılımları şekil 2’de sunulmuştur (Şekil 2).

44 900 m uzunluğundaki toplam 220 adet monofilament ağın göze genişliklerinin 40 - 80 mm ve ip kalınlıklarının ise 0,26 - 0,32 mm ol-dukları tespit edilmiştir. Multifilament sade uzatma ağlarının iplik kalınlığı ise 23 tex 3 - 23 tex 6 arasında olduğu saptanmıştır.

73 000 m uzunluğundaki toplam 374 adet monofilament ağın göze genişliklerinin 80-160 mm ve ip kalınlıklarının ise 23 tex 6 - 23 tex 18 no oldukları tespit edilmiştir. Asma ağı olarak da isimlendirilen multifilament uzatma ağlarının ne üst yakalarında mantar, ne de alt yakalarında kur-şun bulunmamaktadır. Ağların üst yaka kısımları 4 eşit parçaya ayrılarak plastik bidonlar, alt ya-kaya ise çapları ağ göze genişliklerine göre ayarlanmış demir halkalar 10 metrede bir takıl-maktadır. Takılan bu demir halkaların çapları kullanılan ağın göze genişliğinin 2 katı kadar ol-maktadır (Şekil 3).Üst yaka ipi olarak pol-ipropilen (PP) materyalden ve 5-6 mm ø ipler tek kat olarak alt yaka ipi olarak ise yine PP matery-alden ve 3-5 mm ø ipler çift kat olarak kullanıl-mışlardır. Şamandıra ipi olarak ise PP, 5 mm ø iplerin tek kat olarak kullanıldığı tespit edildi.

Sade uzatma ağlarının sayıları ve teknik bil-gileri Tablo 1’de gösterilmektedir.

Tablo 1’e göre Pertek Bölgesinde toplamda 594 adet ağ içerisinde en fazla kullanılan göze genişlikleri monofilament ağlarda 55 mm (%10.1), multifilament ağlarında ise 90 mm - 110 mm (%11.7) ağlardır. Tekne başına 3980m uzatma ağı düşmektedir.

Uzatma ağlarının bulunma yüzdeleri Şekil 2’de verilmiştir (Şekil 2).

Fanyalı Ağlar

Keban Baraj Gölü Pertek Bölgesi’nde kulla-nılan fanyalı ağlar, toplam 5500 m olarak tespit edilmiştir. Bölgedeki balıkçılar dıştaki büyük gö-zeli ağa ‘file’ içteki küçük gözeli ağa ise ‘tor’ adını vermektedirler. Aletin tümüne ‘File ağ’ denmektedir. İncelenen ağlar 100m uzunluğundadır. Fanya ağı göze genişlikleri 180-220 mm ve ip kalınlıkları 23 tex 6 – 9 numara arasında de-ğişmektedir. tor ağlar ise 50 - 70 mm göze geniş-liklerine 23 tex 3 - 6 numara ip kalınlığına sahip olup 0.42 – 0.50 donam faktörü ile donatılmışlar-dır.

Bölgede avlanan türler Cyprinidae familya-sına ait tür ve alttürlerdir. Avlanan balıklar; Ka-rabalık (Capoeta trutta), Sazan (Cyprinus carpio), Küpeli Balık (Barbus rajanorum mystaceus), Şabut (Barbus grypus), Barbus eso-cinus’ dur.

Balıkçılar balıklarını 1 kg ‘ın üstü ve 1 kg ‘ın altı olarak ayırmakta ve bu şekilde kabzımala sa-tılmaktadır. Capoeta trutta ve Barbus esocinus türleri ayrım yapılmadan direkt satılmaktadır. Tablo 2’de bölgede aylık olarak avlanan balık miktarı verilmektedir.

Tablo 2’de görüldüğü gibi, Capoeta trutta en fazla Ekim ayında, Barbus esocinus Mart ayında avlanmıştır. Balıkçı kabzımalına en fazla 1 kg’ın üstü balıklar devredilmiş olup, avcılıkları en fazla Mart ayı içerisinde gerçekleştirilmiştir. Pertek Bölgesinde avlanan balık miktarı 154.800 kg ve hektara düşen ortalama av verimi 11,29 kg olarak belirlenmiştir.

İçsularda kullanılan av araçları; uzatma ağ-ları, oltalar, sepet ve pinterler ile küçük boyut-lardaki ığrıp takımlarıdır. Ülkemiz ekonomisine, uzatma ağları balıkçılığının verimliliğine, balık stoklarına ve ağ üreten sektörlerimize olumlu yönde etki edeceğinden, uzatma ağları ile ilgili çalışmalara önem verilmektedir (Mengi, 1977; Hoşsucu,1991; Kuşat, 1996; Sainsbury, 1996; Brand, 1981; Potter and Pawson, 1991; Holst, Wileman and Madsen, 2002 ). Ülkemiz ekono-misine, uzatma ağları balıkçılığının verimliliğine, balık stoklarına ve ağ üreten sektörlerimize olumlu yönde etki edeceğinden, uzatma ağları ile ilgili çalışmalara önem verilmektedir (Kuşat, 1996).

Bu amaçla bu çalışmada, Keban Baraj Gölü Pertek Bölgesi’nde balıkçılar tarafından yıllardır kullanılan uzatma ağlarının yapısal özellikleri ve av verimliliklerini belirlenmiştir.

Çalışmamızda kullanılan uzatma ağları monofilament, multifilament ve fanyalı uzatma ağlarıdır. En fazla kullanılan uzatma ağı 80, 90, 100, 110, 120,140 mm göze genişliklerine sahip multifilament sade uzatma ağıdır (73000 m). Kullanılan materyal kalınlıkları 23 tex X 6 - 23 tex X 12 arasında değişmektedir. Multifilament ağların monofilament ağlara nazaran daha fazla kulllanılmalarının nedeni olarak; monofilament ağlarda ip kalınlığının ince olması, ağ gözlerinin daha çabuk hasar görmesine neden olmaktadır. Monofilament ağların, multifilament ağlara naza-ran tamir edilmeleri daha zor olmaktadır. Böylece bu ağların ekonomik ömürleri daha az olarak bi-linmektedir.

Bu konuyla ilgili elde edilen literatürlerle il-gili olarak; Mengi (1977), multifilament sade uzatma ağlarında materyal kalınlığının 23 tex X 2- 23 tex X 9 arasında olduğunu, Timur ve Taş-demir (1989), 23 tex X 2- 23 tex X 9, Hoşsucu (1998), 23 tex X 2- 23 tex X 21 arasında olabile-ceğini belirtmişlerdir. Dartay ve Duman (2006), Keban Baraj Gölü Çemişgezek Bölgesinde yap-tıkları araştırmada, multifilament sade uzatma ağlarının 55, 70, 100, 110 mm göze genişliklerine sahip olduğunu, materyal kalınlıklarının ise 23 tex 4- 23 tex X 6 arasında değiştiğini tespit et-mişlerdir.

Bölgede incelenen 44900 m monofilament sade uzatma ağları, 40 mm- 70 mm arasındaki göze genişliğine sahip olup, 0.23 – 0.32 mm ka-lınlıktadır. Materyal kalınlıkları ile ilgili olarak yapılan çalışmalarda; Çelik ve Duman (2001), Atatürk Baraj Gölü Bozova Bölgesinde en fazla kullanılan monofilament sade uzatma ağ kalınlı-ğının 0,20 mm olduğunu, Dartay ve Duman (2007), Keban Baraj Gölü Çemişgezek Bölge-sinde kullanılan monofilament ağların 0.18 – 0.32 mm kalınlıkta olduğunu, Klust (1982) ise 0.12 – 0.70 mm arasında, FAO (1975)’ göre 0.20 – 0.90 mm arasında olan ağların kullanıldığı be-lirtilmiştir. Çalışmamızdaki değerler verilen bu değerler arasındadır.

Keban Baraj Gölü Pertek Bölgesinde kulla-nılan bir diğer balık yakalama aleti de sistema-tikte dolanan ağlar içerisinde yer alan fanyalı ağ-ların 3 kat halindeki tifana şeklidir. Fanyalı ağ-larda kullanılan fanya ve tor ipliklerini Mengi (1977)’de fanyada 23 tex x 4, 6 ve 9,torda ise 23 tex X 2, 3, 4 ve 6 , Çelikkale ve diğ, (1993)’de fanya ipliklerinin 23 tex X 2 ve 3, Hoşsucu (1998)’da ise fanya ipliklerinin 23 tex X 2, 3, 4, 6 ve 9 ,tor ipliklerinin de 23 tex X 1,2,3,4 ve 6 nu-maradan yapıldığını bildirmektedirler. Bizim in-celediğimiz fanyalı uzatma ağların fanya iplikle-rinin 23 tex 6 ve 9 tor ipliklerinin 23 tex x 3 ve 6 numaradan yapıldığı belirlendi. Bunlar yukarı-daki değerlerle uyumludur.

1982 yılında Keban Baraj Gölü’nde 50 000 m uzatma ağı kullanımda iken, günümüzde 519 000 m uzatma ağı kullanılmaktadır (Anonim, 1982). Çalışmamızda Keban Baraj Gölünün 3. avlak sa-hası olan Pertek Bölgesindeki balıkçıların 123400 m uzatma ağı kullandıkları tespit edilmiştir.

Keban Baraj Gölü’nde 6 familyaya ait 22 tür ve alttür bulunmaktadır (Ekingen, ve Sarıey-yüpoğlu, 1981). Pertek Bölgesinde Ekonomik öneme sahip olan; karabalık (Capoeta trutta), sa-zan (Cyprinus carpio), küpeli balık (Barbus rajanorum mystaceus), şabut (Barbus grypus) ,turna (Barbus esocinus) gibi tür ve alttürler av-lanmaktadır.

Keban Baraj Gölü Pertek Bölgesinde bir av-lama sezonunda (2008 - 2009) kooperatiflerden elde edilen veriler doğrultusunda 154800 kg balık avlandığı saptanmıştır. Avlanan balık miktarı Barbus esocinus için en fazla mart ayında ol-muştur. Barbus türleri ilkbahar mevsiminde üre-mek amacı ile su yüzeyine yakın ve kıyılara gel-mektedirler. Bu nedenle bahar ayları içerisinde özellikle mart ayında bunu gören balıkçılar Bar-bus esosinus’ u avlamaktadırlar.

Avcılık verimi ile ilgili olarak yapılan çalış-malar mevcuttur. Bunlardan bazıları; Pala (2002)’de Keban Baraj Gölü Ova Bölgesinde 720200 kg, Çelik ve Duman (2001)’de Atatürk Baraj Gölü Bozova Bölgesinde 446701 kg, Orsay ve Duman (2004)’de Kemaliye Bölgesinde 1096 kg, Orsay ve Duman (2008)’de Çemişgezek Böl-gesinde 81399 kg, Dartay ve Duman (2006)’da Çemişgezek Bölgesinde 137939 kg balık avla-dıklarını tespit etmişlerdir. Yapılan çalışmalar-daki av verimi arasındaki bu farklılıklar; bölgele-rin avcılık alanları, aktif olarak balıkçılık yapan balıkçıların sayıları, kullanılan ağ miktarları ola-rak değişim göstermektedir.

Sonuç

Sonuç olarak; Keban Baraj Gölü Pertek Böl-gesinde 123400 m uzatma ağı incenmiş olup bu ağlarla 2008-2009 avlama sezonunda 154800 kg balık avlanmıştır. Bölgede hektara düşen verimin 12.9 kg olduğu tespit edilmiştir.

Kaynaklar

Anonim, (1982). Keban Baraj Gölü Limnolojik Etüt Raporu, DSİ Genel Müdürlüğü İşletme ve Bakım Dairesi Başkanlığı, DSİ Basım ve Foto-Film işletme Müdürlüğü Matbaası, Ankara.

Anonim, (1994). Keban Baraj Gölü Limnoloji Raporu, DSİ Genel Müdürlüğü 9. Bölge Müdürlüğü Su Ürünleri Baş Mühendisliği, 137 s., Keban/Elazığ.

Anonim, (1989). Su ürünleri ve Su ürünleri sa-nayi VI. Beş yıllık Kalkınma Planı. Ö.İ.K Raporu DTP Ankara210s

Brand, A., (1981). Classification of fishing gear. (In Modern fishing gear of the world section 9. Ed. Hilmar Kristjonsson, FAO).

Çelikkale, S.M., Düzgüneş, E., Candeğer, A. F., (1993). Av Araçları ve Avlanma Teknolojisi K.T.Ü Basımevi, 541s., Trabzon.

Çelik, A., Duman, E., (2001). Atatürk Baraj Gölü Bozova Bölgesinde Kullanılan Balık Yakalama Aletlerinin Yapısı, Ege Üniversi-tesi Su Ürünleri Dergisi, 18(3-4): 407-419.

Dartay, M., Duman, E., (2007). Keban Baraj Gölü Çemişgezek Bölgesinde kullanılan Av Araçları, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri ve Mühendislik Dergisi, 19(4), 473-479.

Dartay, M., Duman, E., (2006). Keban Baraj Gölü Çemişgezek Bölgesinde Avlanan Balık Türleri ve Miktarları, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 23(1/3): 401-402.

Ekingen, G., Sarıeyyüpoğlu, M., (1981). Keban Baraj Gölü Balıkları, Fırat.Üniversitesi Veteteriner Fakültesi Dergisi, 6: 6-22.

FAO, (1975). Catalogue of scale Fishing Gear fishing News boks Ltd., 191 p.s., England.

Holst, R., Wileman, D.H., Madsen N., (2002). The effect of twine thickness on the size selectivity and fishing power of Baltic cod gill nets, Fisheries Research, 56(3): 303-312.
doi:10.1016/S0165-7836(01)00328-9

Hoşsucu, H., (1991). Balıkçılık Av Araçları ve Avlama Yöntemleri, Ege Üniversitesi Su Ürünleri fakültesi Yayınları, No:22 Bor-nova-İzmir, 253 s.

Hoşsucu, H., (1998). Balıkçılık (Avlama Ara-çları ve Teknolojisi). Ege Üniversitesi Ya-yınları No:55, 247 s., İzmir.

Hamley, J. M., (1980). Sampling with gillnets in: Guideline for sampling in Island waters Backiel T.and welcome, R,L 35- 53, Island.

Sainsbury, J., (1996). Commercial Fishing Methods. Oxford. Fishing News Books, 359p.

Klust, G., (1982). Netting Materials For Fishing Gear , FAO. by Fishing News boks Ltd., 162-169.

Kara, A., (1992). Ege Bölgesi Uzatma Ağları ve uzatma Ağı balıkçılığının Geliştirilmesi üze-rine Araştırmalar. Ege Üniversitesi Fen Bi-limleri Enstitüsü Su Ürünleri Mühendisliği Anabilim Dalı Doktora Tezi, Bornova- İzmir 70s.

Kuşat, M., (1996). Eğirdir Gölündeki Sudak Ba-lığı Avcılığında Kullanılan Uzatma Ağları-nın Av Verimliliği Etkileri Üzerine Araştır-malar, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Ens-titüsü Su Ürünleri Mühendisliği Anabilim Dalı Doktora Tezi, 80 s. Bornova- İzmir.

Karabatak, M., (1992). Göllerde Su Ür. Avcılığı-nın Düzenlenmesi. Su Ürünleri Avlama İş-leme Teknolojisi Seminer Tebliğleri, İstan-bul 13-25s.

Mengi,T., (1977). Balıkçılık Tekniği met/ Er Matbaası, 286 s., İstanbul.

Mengi, T., (1989). Ağ Yapım Materyal ve Tek-niği. Fırat Üniversitesi Yayınları 367s., Ela-zığ

Orsay, B., Duman, E., (2008). Keban Baraj Gölü Çemişgezek Bölgesi Uzatma Ağları Balık-çılığı ve Av Verimi, Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 20(4): 563-568.

Orsay, B., Duman, E., (2004). Keban Baraj Gölü Kemaliye Bölgesinde Yaşayan Barbus eso-cinus ve Barbus xanthopterus’ un Avcılı-ğında Kullanılan Av Araçları, Fırat Üniver-sitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 16(2): 385-392.

Pala, M., (2000). Keban Baraj Gölü Çemişgezek Bölgesinde Avlanan Ekonomik Öneme Haiz Beş Balık Türün Avcılığında Kullanılan Monofilament Sade Ağların Seçiçiliği, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktara Tezi, 96 s., Elazığ.

Potter, P., Pawson, M.G., (1991). Gill netting. Ministry of Agriculture, Fisheries and Food Directorate of Fisheries Research, Laboratory Leaflet, Number 69, 1-35.

Millner, R.S., (1984). The use of anchored gill and tangle nets in the sea fisheries of England and Wales. Laboratory Leaflet No:57 Lowesoft.

Steingberg, R. (1964). Monofilament Gillnets in freshwater experiment and practice, Modern Fishing Gear of the World 2, s.11-114, Lon-don

Timur, M., (1990). Balıkçılık Tarihi: Akdeniz Üniversitesi Eğirdir Su Ürünleri Yüksek Okulu, 55.s. Eğirdir.

Timur M., Taşdemir, O.,(1989). Ağ Materyali ve Ağ yapım Tekniği. Akdeniz Üniv. Eğirdir Su Ür.Y.O.,Yayın No:8 221 s.

https://en.wikipedia.org/wiki/Keban_Dam (Accessed on December 10, 2009)

https://www.dsi.gov.tr/baraj/baraj_arama.cfm (Accessed on december 3, 2009 )

849