- (2011) Volume 5, Issue 4
Sencer Akalın1*, Dilek İlhan1, Aydın Ünlüoğlu2, Zafer Tosunoğlu11, Okan Özaydın11
1Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, 35100, Bornova-İzmir
2Dokuz Eylül Üniversitesi, Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Bölümü, 35340, İnciraltı-İzmir
In this study, 2 species (Scorpaena notata, Scorpaena porcus) belong to Scorpaena genus were caught monthly by trawl surveys carried out between January 2005-July 2007 in İzmir Bay, in order to determine of morfometric and meristic characteristics and length-weigth relationships parameters. During the research period, 658 Scorpaena notata and 221 Scorpaena porcus indi-viduals were investigated. The lenght-weight relationship of fishes were estimated as W=0.0164*L3.074 (r2=0.960) and W=0.0209*L2.987 (r=0.993) for Scorpaena notata and Scorpa-ena porcus, respectively. As a result of student t-test (p<0.05), it was determined that the growth characteristics of S. notata and S. porcus are positive allometry and isometry respecti-vely in the bay. In addition, 19 morphometric measurements taken and 7 meristic characteristic were counted for 23 S. notata and 29 S.porcus individuals.
Scorpaena notata, Scorpaena porcus, Metric- meristic characteristics, İzmir Bay
Atlantik’te Scorpaenidae familyasından Scor-paena genusuna ait 6 tür bulunmaktadır (White-head ve diğ., 1986). Ülkemiz denizlerinde bu ge-nus 5 tür ile temsil edilmekte olup (Bilecenoğlu ve diğ., 2002), İzmir Körfezi’nde de 3 türü (Scorpaena notata (Benekli İskorpit), Scorpaena porcus (Lipsoz, İskorpit) ve Scorpaena scrofa (Adabeyi)) dağılım göstermektedir.
Tropikal ve ılıman denizlerin demersal balık-larından olan iskorpit balıkları üzerine yapılmış çalışmalar genellikle türlerin boy-ağırlık ilişkile-rini içermektedir. Söz konusu çalışmalardan ül-kemiz denizleri dışında yapılmış olan; Petrakis ve Stergiou (1995)’nun Yunanistan Kıyılarında, Dulcic ve Kralcevic (1996)’in Batı Akdeniz’de, Gonçalves ve diğ. (1997)’nin Portekiz kıyıla-rında, Vale ve diğ. (2003)’nin Batı Akdeniz’de diğer türlerle birlikte Scorpaena türlerine ait bü-yüme parametrelerini rapor ettikleri çalışmalar-dır. Ayrıca, Kuzey Batı Akdeniz’de Munoz ve diğ. (2002)’nin S. notata’nın ovaryum morfoloji-sini içeren bir araştırması bulunmaktadır. Deniz-lerimizde ise; Koca (2002)’nın Sinop yöresinde S. porcus’un balıkçılık biyolojisi yönünden bazı özelliklerinin araştırıldığı çalışması bulunmakta-dır. Bunun dışında Çanakkale Boğazı’nda siyah iskorpit balığı (Scorpaena porcus Linnaeus, 1758)’nın hematolojik parametreleri ile üreme özelliklerini içeren iki çalışma (Çelik ve Bircan 2004, 2005) mevcuttur. Ayrıca yine aynı bölgede aynı türün bazı biyokimyasal kan parametreleri-nin belirlenmesi (Çelik ve Çakıcı, 2005) ile kan glukoz düzeyindeki aylık değişimler (Çelik, 2005) üzerine yapılmış iki çalışma daha bulun-maktadır. Karadeniz kıyılarında bu türün yaş, bü-yüme ve üreme özellikleri Bilgin ve Çelik (2009) tarafından bildirilmiştir. Karakulak ve diğ. (2006)’nin Kuzey Ege Denizi’nde, Özaydın ve Taşkavak (2006) ile Özaydın ve diğ. (2007)’nin İzmir Körfezi’nde, Demirhan ve Can (2007)’ın da Karadeniz’de diğer türlerle birlikte bu türlerin boy-ağırlık ilişkisi parametrelerini içeren çalış-maları bulunmaktadır.
Bu çalışma ile araştırma bölgesinde yoğun olarak dağılım gösteren iki iskorpit türünün bazı meristik ve morfometrik özellikleri ile boy-ağır-lık ilişkilerinin ortaya konması amaçlanmıştır.
Araştırma konusunu oluşturan balık örnekleri, Ocak 2005-Temmuz 2007 tarihleri arasında İzmir Körfezi Uzunada civarında aylık olarak yapılan trol çekimlerinden elde edilmiştir (Şekil 1).
Şekil 1. Araştırma bölgesi
Figure 1. Sampling area
Örnekleme periyodu süresince toplanan 658 adet S. notata ve 221 adet S. porcus bireyinin boy ve vücut ağırlıkları ölçülerek cinsiyetleri tanım-lanmıştır. Ayrıca rastgele seçilen 23 adet S. no-tata ve 29 adet S.porcus bireyinin bazı diğer met-rik ölçümleri ile meristik karakterleri sayılmıştır. Örneklerin boy ölçümleri ±1 mm hassasiyetli ba-lık ölçme cetveli, diğer metrik ölçümleri ise 0.001 mm hassasiyetli dijital kumpas ve vücut ağırlığı ölçümleri ise ± 0.01 g hassasiyetli Sarto-rius marka elektrikli terazi ile yapılmıştır. Herbir birey için toplam 19 adet morfometrik karakter ölçülmüş ve 7 adet meristik karakter (Dorsal, Anal ve Pelvik Yüzgeçlerin diken ve yumuşak ışın sayıları, Pektoral Yüzgeç yumuşak ışın sa-yısı) sayılmıştır (Şekil 2). İki iskorpit türünün morfometrik özelliklerinin karşılaştırılmasında, her birey için ölçülen morfometrik karakterin o bireye ait standart boya oranlanması sonucu elde edilen değer kullanılmıştır. Morfometrik karak-terler arasında önemli bir farklılık olup olmadığı Student t-testi ile araştırılmıştır (Sokal ve Rohlf, 1995).
Şekil 2. Morfometrik karakteristikler (Bauchot, 1987’den değiştirilerek)
Figure 2. Morphometric characteristics (Chanced from Bauchot, 1987)
Her örnekleme dönemi için 1 dişi bireye karşı gelen erkek birey sayısı hesaplanarak cinsiyet oranı bulunmuştur. Cinsiyet oranının 1:1 olduğunu kabul eden farksızlık hipotezin-den sapmalar χ2 testi ile incelenmiştir (Sokal ve Rohlf, 1995).
Boy-ağırlık ilişkisi Log10W=Log10(a)+b*Log10TB linear regresyon formülü ile hesaplanmıştır. Boy-ağırlık ilişki-sinde büyümenin isometrik olup olmadığı t-testi ile test edilmiştir (Sokal ve Rohlf, 1995). Boy-ağırlık ilişkisi ile ilgili değerlendirmeler, eşeyler ayrı ayrı ve dişi+erkek birlikte olmak üzere ya-pılmıştır.
(Total Boy (TB), Standart Boy (SB), Baş Boyu (BB), Vücut Yüksekliği (VY), Pektoral Yüzgeç boyu (PYB), Pelvik Yüzgeç boyu (PEYB), Kaudal Pedunkul Boyu (KPB), Kaudal Pedunkul Yüksekliği (KPY), Burun Boyu (BUB), Üst Çene Boyu (UCB), Preorbital Yükseklik (POY), Göz Çapı (GC), Gözler Arası Mesafe (GAM), Supraoküler Tentakül Boyu (SOTB), Dorsal Yüzgeç En Kısa Diken Işın Boyu (DYEKDB), Dorsal Yüzgeç En Uzun Diken Işın Boyu (DYEUDB), Anal Yüzgeç En Kısa Diken Işın Boyu (AYEKDB), Anal Yüzgeç En Uzun Diken Işın Boyu (AYEUDB), Pelvik Yüzgeç Diken Işın Boyu (PYDB))
Araştırma periyodu süresince yakalanan ör-neklerin total boy ölçümleri sonucunda, S. notata bireylerinin 6.3-17.5 cm arasında dağılım göster-dikleri ve 13.0-14.0 cm’lik grupların baskın ol-duğu saptanmıştır. S. porcus bireylerinin boy de-ğerleri ise 7.5-27.2 cm’ler arasında değişirken, en fazla dağılım 13.0 cm’lik boy grubunda gözlen-miştir (Şekil 3).
Şekil 3. S. notata ve S. porcus bireylerinin total boy dağılımı
Figure 3. Total length distribution of S. notata ve S. porcus individuals
S. notata’dan 23 (11dişi, 12 erkek) ve S. por-cus’tan 29 (13 dişi, 16 erkek) bireyden toplam 19’ar adet morfometrik ölçüm alınmış (Şekil 2 ve Tablo 1), 7’şer adet de meristik karakter sayımı yapılmıştır (Tablo 2).
Tablo 1. S. notata ve S. porcus bireylerinin morfometrik ölçüm değerlerinin karşılaştırılması
Table 1. Comparison of morphometric measurement values of S. notata ve S. porcus individuals
Tablo 2. S. notata ve S. porcus bireylerinin meristik karakter değerleri
Table 2. Meristic character values of S. notata ve S. porcus individuals
Araştırma periyodu süresince körfezden ya-kalanan 658 adet S. notata bireyinin 339’u dişi (% 51.52) 319’u erkek (% 48.48), 221 adet S. porcus bireyinin ise 139’u dişi (% 62.90) 82’si erkektir (% 37.10). Uygulanan χ2 analizi sonu-cunda tüm yıl boyunca avlanan örneklerdeki dişi-erkek oranları arasında S. notata’da istatistiksel açıdan fark bulunmazken (χ2=0.608 <χ2 t0.005=3.841, p>0.05), S.porcus’ta fark olduğu (χ2=15.154 < χ2t0.005=3.841, p≤0.05) belirlenmiş-tir.
Türlerin boy ağırlık ilişkisinden elde edilen değerler Tablo 3’de verilmiştir. Student t-testi (p<0.05) sonucunda İzmir Körfezi’nde S. no-tata’nın pozitif allometrik bir büyüme gösterdiği, S. porcus’un ise isometrik olarak büyüdüğü tespit edilmiştir.
Tablo 3. S. notata ve S. porcus bireylerinin boy-ağırlık ilişkisi parametreleri
Table 3. Length-weight relationship parameters of S. notata ve S. porcus individuals
Denizlerimizde Scorpaenidae familyasna ait türler içinde en yaygın olarak bulunanlar S. porcus ve S. notata’dır. Bu iki türün ergin birey-leri, renk, supraorbital tentakül boyu, pul büyük-lüğü ve S. notata türünün dorsal yüzgecinde çoğu kez mevcut olan siyah leke ile birbirlerinden ko-layca ayrılabilmektedir. Ancak jüvenil bireylerin ayrımı bu farklılıkların tam olarak ortaya çıkma-mış olması nedeniyle zordur. Bu çalışma, İzmir Körfezi'nden yakalanan S. porcus ve S. notata bireylerinin morfometrik ve meristik karakterleri ile boy-ağırlık ilişkisi parametrelerini ortaya koymak amacıyla gerçekleştirilmiştir.
Yapılan ölçümler sonucunda, türlerin morfo-metrik karakterlerinden PYB, GC, DYEUDB, AYEKDB, AYEUDB ve POB’nun S. notata’da, KPB ve SOTB’nun ise S. porcus’ta standart boy- daki oranlarının daha yüksek olduğu tespit edil-miştir (Tablo 1). Bu karakterlere uygulanan t-testi ile türlerin; PYB, KPY, UCB, GC, SOTB, DYEUDB, AYEKDB, AYEUDB ve PYDB ka-rakterleri arasındaki farkların önemli olduğu saptanmıştır (p<0.05).
Türler arasında meristik karakteristikler bakı-mından dorsal ve anal yüzgeç yumuşak ışın sa-yıları ve pektoral yüzgeç ışın sayılarında farklı-lıklara rastlanmıştır (Tablo 2). Diken ışın sayısı açısından önemli bir farklılık bulunmamakla beraber, dorsal ve anal yüzgeç diken ışınlarında yapılan ek morfometrik ölçümler sonucunda, özellikle en uzun diken ışın boyları açısından da farklılıklar tespit edilmiştir. Dorsal yüzgeç en uzun diken ışın S. notata bireylerinin %60.87’sinde III. ışın olarak bulunurken, S. por- cus’ta ise V. ışın, ölçümü yapılan bireylerin %75.86’sında en uzundur.
Bu veriler dışında arazi ve laboratuvar orta-mındaki gözlemler sonucunda bazı S. notata jü-venillerinde vücut üzerinde etsi uzantılar görül-mesi ve SOTB’nun erginlerine oranla daha uzun olması gibi bazı ilginç özellikler de saptanmıştır. Ancak sözü edilen türler üzerine benzer çalışma-lara rastlanmamış olması, karşılaştırma yapılma-sını engellemiştir.
İzmir Körfezi’ndeki S. notata ve S. porcus ör-neklerinin, total boy ve total ağırlık değerlerine dayanarak bulunan boy ve ağırlık ilişkisi para-metreleri, diğer araştırıcılara ait sonuçlarla bir-likte Tablo 4 ve 5’te sunulmuştur.
Tablo 4. S. notata bireylerinin farklı bölgelerdeki boy-ağırlık ilişkisi parametreleri
Table 4. The length-weight relationship parameters of S. notata in different localities
Tablo 5. S. porcus bireylerinin farklı bölgelerdeki boy-ağırlık ilişkisi parametreleri
Table 5. The length-weight relationship parameters of S. porcus in different localities
Balığın boyu ile ağırlığı arasında üstel bir ilişki vardır. Boy-ağırlık ilişkisinde yer alan “b” değeri balığın vücut şeklinin bir göstergesidir ve balığın yaşadığı habitatın özelliklerinden doğru-dan etkilenir (Ricker, 1975). Söz konusu “b” de-ğeri yaklaşık 3 ise balığın boy büyümesine para-lel olarak vücut ağırlığının artığını ve şeklinin de değişmediğini gösterir ki buna izometrik büyüme adı verilir. Değerin 3’ten farklı olması boy bü-yümesine karşılık ağırlık artışının fazla veya az olduğu, vücut şeklinin de değişiklik gösterdiği anlamına gelir ve bu tür büyümeye de allometrik büyüme adı verilmektedir (Bagenal ve Tesh, 1978). Bu verilere göre, türlerin diğer denizler için hesaplanan b değerleri S. notata için 2.640-3.085, S. porcus için ise 2.59-3.243 arasında bu-lunmuştur. Bizim bulduğumuz değerlerde bu aralıklarda yer almış olup uygulanan Student t-testi sonucunda körfezdeki S. notata bireylerinde pozitif allometrik, S. porcus bireylerinde ise izo-metrik bir büyümenin olduğu tespit edilmiştir. Bu da, S. notata bireylerinin S. porcus bireylerine göre daha tıknaz yapıda oldukları, boyuna oranla vücut derinliğinin, sırt yüksekliğinin ve bunun sonucu olarak ağırlığının daha fazla arttığı şek-linde ifade edilebilir.
Ayrıca korelasyon katsayılarının (r2) her iki tür içinde bire çok yakın olması (S. notata da 0.960 ve S. porcus da 0.993) bireylerin boy ile ağırlıkları arasında çok kuvvetli bir ilişkinin ol-duğunu göstermektedir. Dolayısıyla, ortamda tür içi ve türler arasında rekabetten kaynaklanan her-hangi bir beslenme sorunu olmadığı düşünül-mektedir.
Diğer çalışmalarla yapılan karşılaştırmalar so-nucunda, büyüme parametrelerinde gözlenen farklılıkların, bölgelerin farklı ekolojik yapılara ve sıcaklık değişimlerine sahip olmalarının yanı-sıra, ortamların besin yoğunluğundaki farklılık-lardan da kaynaklanabileceği düşünülmektedir.
Bu ön çalışma ile elde edilen bulgular, daha sonra yapılacak çalışmalara katkı sağlayabilecek, Scorpaena genusunun iki üyesinin bazı meristik ve morfolojik özellikleri ile boy-ağırlık ilişkile-rine ait bilgileri içermektedir.
