Journal of FisheriesSciences.com

Keywords

Spirulina platensis, Outdoor culture, Temperature, Light, C-phycocyanin

Giris

Mavi-yesil algler olarak taninan Cyanophyta filumuna ait Spirulina, silindirik hücrelerden olu-san ipliksi yapida, gaz vakuolleri içeren prokar-yotik bir mikroalgdir (Richmond, 1986).Spirulina platensis içerdigi metabolitleri sebebiyle besin degeri yüksek bir alg türüdür. Mavi-yesil alg Spi-rulina %60-70 düzeyinde protein içerigi yaninda B12 ve E vitaminleri içermekte ve ayni zamanda yüksek düzeylerde demir ve kalsiyum içermesi sebebiyle dünyanin pek çok ülkesinde destek gida olarak tüketilmektedir. Cyanophyta filu-muna ait Arthrospira cinsi Arthrospira platensis (Nordst.) Gomont 1892 ya da sinonimi olarak da kabul edilen Spirulina platensis Geitler 1925 içerdigi mavi pigment fikosiyanin nedeniyle de ticari öneme sahip bir mikroalg türüdür (Vons-hak, 1997). Fotosentetik mikroalg Spirulina’nin pigment kompozisyonu genel olarak siyanobakte-rilerde oldugu gibidir. Bulunan tek kolorofil, klo-rofil-a’dir ve miktari kuru agirlikta %0.8-1.5 ara-sinda degismektedir. Sogukta kurutulmus (freze-dried) Spirulina’da ksantofil içerigi oldukça önemli düzeydedir (6.9 gkg^-1). Diger baslica ka-rotenoidleri, miksoksantofil (%37), beta karoten (%28), zeaksanthin (%17)’dir (Paoletti ve ark., 1980). Spirulina’nin proteinleri içinde en yüksek ekonomik degere sahip olanlari biliproteinlerdir. Spirulina C-fikosiyanin ve allofikosiyanin olmak üzere iki tip biliprotein içermektedir. Bu mikro-algin protein fraksiyonunun yaklasik %20’si, suda çözünen mavi bir pigment olan C-fikosiya-ninden olusmaktadir. Fikosiyaninin maksimum absorbsiyonu 620 nm’dir ( Cohen, 1997).

Fikosiyaninin, gida, ilaç ve kozmetik sanayi-lerinde, dogal bir pigment olarak, kanserojen oldugundan süphe edilen sentetik pigmentlerin ye-rini alabilecegi bildirilmistir (Cohen 1997; Sarada ve ark., 1999). Bu pigment isiga olan hassasiyeti ile bilinmektedir. Bu sebeple pigmentin rengini kaybetmemesi için ürünün isiktan korunmasi önemlidir. Güneste kurutulmus ürünün pigment içerigi düsük olmaktadir (Vonshak, 1997).

Günümüzde antioksidanlar insan besinlerine serbest radikallerin hücrelere verdigi zararlari en-gellemek amaciyla eklenmektedir. Hidroksil ra-dikallerinin yok olmasinda fikosiyaninin büyük bir kismini olusturan fikobilinin görev aldigi be-lirlenmistir (Zhou ve ark., 2005). Yürütülen ça-lismalar, Spirulina ekstraktinin serbest radikalleri (hidroksil ve peroksil) yok ettigini ve mikrosomal lipid oksidasyonunu indirgedigini göstermistir. Bu antioksidan aktivitesinin bir biliprotein olan fikosiyaninden kaynaklandigi belirlenmistir (Est-rada ve ark., 2001).

Bu çalisma, fiziksel faktörlerden sicaklik ve isigin S. platensis’deki C-fikosiyanin miktarina etkisini belirlemek amaciyla planlanmis ve Ilkba-har, Yaz ve Sonbahar mevsimlerinde yürütül-müstür.

Materyal ve Metot

Denemede kullanilan S. platensis baslangiç kültürü Ben Gurion Üniversitesi, Negev, Is-rail’den temin edilmistir. Sera içerisinde, 1 m³ kapasiteli, fiber-glass 3 adet havuzun kullanildigi denemede S. platensis üretiminde Spirulina or-tami kullanilmistir (https://www-cyano-site.bio.purdue.edu/media/table/sp.html, 2010). Laboratuar ortaminda, 30 ±1ºC’de sabitlenmis ve 80 μmol m^-2 s^-1 isik siddetinde sürekli aydinlanmanin saglandigi kosullarda kültüre alinan S. platensis baslangiç olarak kullanilmistir. 20 L hacmindeki stok kültürler asilama isleminden 24 saat önce, disari ortam kosullarina uyum sagla-masi için denemenin yürütülecegi sera ortamina tasinmistir. Havuz hacmi 650 L tutulmus ve %23 asilama yapilmistir.

Üç tekrarli planlanan çalisma, Ilkbahar mev-siminde Nisan ayinda 14 gün, Yaz mevsiminde Temmuz ayinda 8 gün ve Sonbahar mevsiminde Eylül ayinda 15 günde tamamlanmistir. Deneme-nin basladigi günden itibaren günlük olarak si-caklik (±0.2 hassasiyetli termometre), pH (Hanna marka HI991001 model), aydinlik siddeti (Radi-ation Sensor LI-COR Marka, LI-250 model), ok-sijen (WTW marka, Oxi 330i model) ve optik yogunluk (SHIMADZU marka,-UV-VIS mini 1240 model) ölçümleri yapilmis, kuru madde, C-fikosiyanin ve klorofil-a analizleri yapilarak miktarlari belirlenmistir. Denemenin bitiminden sonra elde edilen biyomas, 50°C’de kurutularak ham protein analizi yapilmistir.

Vollenweider ve ark. (1974)’nin bildirdigine göre, klorofil tayin yöntemlerinde belirtildigi gibi çözücü sivi olarak % 90’lik metanol kullanilmis-tir. Toplam ham protein, Kjeldahl metoduna (AOAC, 1998) göre, kuru agirlik tayini ise Vons-hak (1997)’in belirttigi yönteme göre yapilmistir. C-fikosiyanin analizi Boussiba ve Richmond (1979)’a göre yapilmis ve optik yogunluk 680 nm dalga boyunda belirlenmistir (Costa ve ark., 2003).

Bulgular ve Tartisma

Çukurova iklim kosullarinda, S. platensis’in içerdigi C-fikosiyanin miktarina mevsim etkisini belirlemek amaciyla Ilkbahar, Yaz ve Sonbahar mevsimlerinde yürütülen çalismada sicaklik (°C), aydinlanma siddeti (μmol m^-2 s^-1), pH, oksijen (mgL^-1) ölçümleri yapilmis, optik yogunluk, klo-rofil-a (mgL^-1), C-fikosiyanin (μgmL^-1), protein (%) ve kuru agirlik miktarlari (gL^-1) belirlenmis-tir.

Üç mevsimde, optik yogunluk degerleri ben-zerlik gösterirken (p>0.05), C-fikosiyanin, pro-tein ve kuru madde miktarlari arasinda farklilik belirlenmistir (p<0.05). C-fikosiyanin degerleri Ilkbahar, Yaz ve Sonbahar mevsiminde sirasiyla 327.5 ±2, 323.4 ±1 ve 332.7 ±1 μgmL^-1 olarak bulunmustur (p<0.05). Mevsimlere göre aydin-lanma siddeti düzeylerine bakildiginda, Temmuz ayindaki aydinlanma siddetinin (1195.08 ±29 μmol m^-2 s^-1), Eylül ve Nisan aylarindaki dene-melerde belirlenen aydinlik siddeti degerlerinden (822.46±61 ve 684.41±13 μmol m^-2 s^-1) yüksek oldugu görülmekte ve üç mevsimde de farklilik oldugu saptanmistir (p<0.05).

En yüksek protein orani C-fikosiyaninin en yüksek oldugu Sonbahar mevsiminde bulunmus (%72.09 ±1), Yaz (%66.16 ±0.3) ve Ilkbahar (%68.15 ±0.9) mevsimlerine ait protein degerle-rinden farkli oldugu belirlenmistir (p< 0.05). Temmuz ayinda ortalama havuz sicakliginin 34.52 ±0.05ºC ile en yüksek oldugu belirlenirken, Eylül ve Nisan aylarinin sicakliklarinin, sirasiyla 30.04 ±0.06ºC ve 24.87 ±0.5ºC ile daha düsük olduklari belirlenmistir (p< 0.05).

Kuru madde miktari en yüksek 1.351 ±0.11 gL^-1 ile Yaz mevsiminde elde edilirken, Ilkbahar ve Sonbahar mevsiminde sirasiyla 1.036 ±0.06 ve 1.239 ±0.06 gL^-1 olarak elde edilmistir (p<0.05). Bununla birlikte optik yogunluk üç mevsimde de benzerlik göstermis (p>0.05), Ilkbahar, Yaz ve Sonbahar mevsiminde sirasiyla 2.52 ±0.04, 2.59 ±0.1 ve 2.47 ±0.04 olarak belirlenmistir.

Ilkbahar, Yaz ve Sonbahar mevsimlerinde elde edilen sicaklik, aydinlik siddeti, oksijen ve pH degerleri istatistiksel olarak mevsimlere göre karsilastirilmis ve Tablo 1’de verilmistir.

Tablo 1. Ilkbahar, Yaz ve Sonbahar mevsimlerinde belirlenen sicaklik, aydinlik siddeti, oksijen ve pH degerleri (n=3).
Table 1. The values of temperature, light intensity, oxygen and pH in seasons Spring, Summer and Autumn. (n=3)

Ilkbahar, Yaz ve Sonbahar mevsimlerinde elde edilen C-fikosiyanin, protein, klorofil-a ve optik yogunluk degerleri istatistiksel olarak mev-simlere göre karsilastirilmis ve Tablo 2’de veril-mistir.

Tablo 2. Ilkbahar, Yaz ve Sonbahar mevsimlerinde belirlenen C-fikosiyanin, protein, klorofil-a ve optik yogunluk degerleri (n=3).
Table 2. The values of C-phycocyanin, protein, chlorophyll-a and dry matter in Spring, Summer and Au-tumn (n=3).

S. platensis, içerdigi degerli metabolitleri ne-deniyle insan sagligi için ve yem katki maddesi olarak ticari üretimi yapilan bir mikroalg türüdür. Suptropik bölgelerde yil boyu Spirulina kültürü yapilabilmekle birlikte mevsime bagli iklim degi-sikligi nedeniyle ürün verimliliginde az da olsa dalgalanmalar olabilmektedir. Sicakligin 20°C ve altinda oldugu dönemlerde sicaklik düsüsüne bagli olarak kismi hasat 5 ila 10 günde bir yapi-labilmektedir. Dis ortamdaki kültürlerde mev-sime bagli sicaklik ve isik siddetindeki degisimin S. platensis hücrelerinin biyokimyasal yapisina olan etkileri Çukurova Bölgesi için belirlenmis olmakla birlikte (Isik ve ark., 2006; Hizarci Uslu ve ark., 2009) mavi pigment C-fikosiyanin içeri-gine olan etkisi yürütülen bu çalisma ile saptan-maya çalisilmistir.

Ilkbahar, Yaz ve Sonbahar mevsimlerinde dis ortamda kültüre alinan S. platensis biyomasin-daki C-fikosiyanin pigmenti miktarinin mevsime göre etkilenip etkilenmedigini belirlemek üzere planlanan çalismada, Ilkbahar, Yaz ve Sonbahar dönemindeki kültürlerde büyüme periyodu so-nunda C-fikosiyanin miktarlari karsilastirilmistir. Nisan, Temmuz ve Eylül aylarinda, kültürlerde ortalama C-fikosiyanin miktarlari sirasiyla 327.5 ±2, 323.4 ±1 ve 332.7 ±1 μgmL^-1 olarak belir-lenmis ve Eylül ayinda yüksek bulunmustur. Temmuz ayinda ortalama havuz sicakliginin 34.52 ±0.05ºC ile yüksek oldugu belirlenirken, Eylül ve Nisan aylari ortalama sicakliklarinin si-rasiyla 30.04 ±0.06ºC ve 24.87 ±0.5ºC ile daha düsük olduklari belirlenmistir. Chen ve Zhang, 1997 yilinda yaptiklari çalismada S. platensis ke-sikli kültürü 30ºC’de tutulmus ve 80-160 μmol m^-2 s^-1’de sürekli aydinlanma saglanmistir. Ça-lismada fotoototrofik kesikli kültürde maksimum fikosiyanin üretimi 280 mgL^-1 olarak saptanmis ve biyomas yogunlugu 2.0 gL^-1 olarak belirlen-mistir. Bu çalismada, Eylül ayinda 30.04 ±0.06ºC’de belirlenen C-fikosiyanin miktari 332.71 ±1 μgmL^-1, kuru madde degeri ise 1.239 ±0.06 gL^-1 dir. Benzer sicaklikta çalisilmis ol-makla birlikte aydinlanma siddetleri oldukça farklidir. Fikosiyanin içeriginin bu çalismadaki 822.46 ±61 μmol m^-2 s^-1 aydinlanmada, 160 μmol m^-2 s^-1ve 684.40 ±13 μmol m^-2 s^-1 aydin-lanmaya göre daha yüksek miktarda oldugu, bu-nunla birlikte 1195.08 ±29 aydinlanmada fikosi-yanin içeriginde düsüs oldugu görülmektedir. Yapilan bir baska çalismada düsük (<15ºC) ve yüksek sicakliklarda (>47ºC) fikobiliprotein içe-riginin düstügü belirtilmistir (Chaneva ve ark., 2007).

Sicakligin 30.04 ±0.06ºC ve aydinlanma sid-detinin 822.46 ±61 μmol m^-2 s^-1 oldugu Sonbahar döneminde C-fikosiyanin miktari yüksek bulun-mus, protein miktari da %72.09 olarak en yüksek bu mevsimde saptanmistir. Bu bulgu fikobilipro-tein olan ve protein moleküllerinden ayrilmayan fikosiyanin yapisini desteklemektedir. Optik yo-gunluk ölçümleri ve kuru madde analizleri sonu-cunda ise Ilkbahar döneminde verimliligin düsük oldugu, Yaz ve Sonbahar döneminde ise daha yüksek oldugu belirlenmistir. Ilkbahar, Yaz ve Sonbahar mevsimlerinde hacimsel olarak litrede sirasiyla 0.565 ±0.03, 0.751 ±0.05 ve 0.952 ±0.03 g biyomas ile denemelere baslanmistir. Ilkbahar 14, Yaz 8 ve Sonbahar 15 gün süren denemeler sonunda elde edilen biyomas verimlilikleri sira-siyla 1.036 ±0.06, 1.351 ±0.11 ve 1.239 ±0.06 gL^-1 olarak bulunmustur. Buna göre en yüksek verim Yaz mevsiminde, 34.52 ±0.05°C sicaklikta ve 1195.08 ±29 μmol m^-2 s^-1 aydinlik siddetinde elde edilmistir. Belirlenen en yüksek aydinlanma Yaz ayinda saptanmis olup, ayni mevsimde kl-a ve C-fikosiyanin düzeylerinin, istatistiksel olarak çok farkli görülmese de nisbeten düsük oldugu saptanmistir. Klorofil-a düzeylerinin en yüksek oldugu Ilkbahar mevsiminde aydinlik siddetinin en düsük oldugu görülmüstür. Kuru madde mik-tarinin en yüksek Yaz, C-fikosiyanin ve protein miktarinin en yüksek Sonbahar mevsiminde sap-tanmis olmasi, hücre içi pigmentasyon durumu-nun aydinlik siddeti ile etkilendigi, kuru madde verimliliklerinin bundan etkilenmedigi düsünül-mektedir. S. platensis için bilinen optimum kültür sicakligi 35-37ºC’dir (Vonshak ve Torzillo, 2004). Tomaselli ve ark. (1988) yürüttükleri çalismada, 42ºC sicakliktaki üretimlerde 35ºC’dekilere oranla protein oraninda %22 düsüs oldugunu belirtmislerdir. Koru ve Cirik (2003) yürüttükleri bir çalismada, laboratuar kosulla-rinda S. platensis’te 2000 lux. isik siddetinin ve 28°C’den 45°C’ye kadar olan sicakliklarin bü-yüme ve metabolizmaya etkisini arastirmislardir. Çalismada, su sicakligi 43°C oldugunda, protein içeriginde %20 gibi önemli bir azalma gerçekles-tigini S. platensis’in yogun üretiminde 35°C’deki sicaklik degerlerinin biyokimyasal yapi ve bü-yüme için en uygun oldugunu saptamislardir. Yapilan bir baska çalismada sera içinde bulunan farkli kültür düzeneklerinde üretilen Spiru-lina’nin büyüme özellikleri karsilastirilmistir. Denemede, seffaf bidonlar, polietilen torbalar ve ark tipi havuzlar olmak üzere üç tip kültür düze-negi kullanilmistir. Kültür sicakliginin daha yük-sek olmasi nedeniyle, bidon kültürlerinde daha yüksek hücre yogunluguna ulasilmistir. Deneme sonunda ölçülen protein miktarlari bidon, torba ve havuz kültürleri için sirasiyla %33.4, %54.5 ve %58.3 olarak belirlenmistir. Bidon kültürle-rindeki protein miktarinin digerlerine göre çok daha düsük oranda bulunmasinin nedeni, büyü-menin daha hizli olmasi ve kültürün durgunluk safhasinda fazla kalmasi nedeniyle ortamdaki azotun tüketilmesi oldugu bildirilmistir (Göksan ve ark., 2007).

Çalismada çözünmüs O2 degerlerine bakildi-ginda, en yüksek ortalama degerin (12.36 ±0.44 mgL^-1) Nisan ayinda belirlendigi görülmektedir. Oksijenin, fotorespirasyon yoluyla fazla enerjinin dagitilmasi sirasinda fotosentetik aparatlari koru-yabildigi fakat daha sonra olusan reaksiyonda üretilen zararli oksijen radikallerinin fotosentetik yapilar üzerinde potansiyel tahrip edici etkisi olabilecegi bildirilmektedir (Richmond, 2004). Oksijenin engelleyici etkisi ilk olarak Richmond (2004)’ün bildirdigine göre Torzillo ve ark., (1984) tarafindan Spirulina maxima büyümesi üzerinde gösterilmistir. Vonshak ve Torzillo (2004), yürüttükleri çalismalariyla 36 mgL^-1 dü-zeyindeki oksijenin Spirulina kültürlerinde foto-sentez ve büyümeyi engelledigini saptamislardir. Bu çalismadaki denemelerde oksijen degerinin kültürde büyümeyi engelleyici düzeyde olmadigi görülmektedir.

Arthrospira spp. zorunlu alkalofil bir canlidir. En iyi büyüme orani pH 9.5-9.8’de elde edil-mektedir. Bu çalismada Nisan, Temmuz ve Eylül aylarinda olusturulan kültürlerde ortalama pH degerleri farkli bulunmus ve sirasiyla 9.88 ±0.044, 9.55 ±0.040 ve 9.70 ±0.049 olarak kay-dedilmistir. Ölçülen pH degerlerinin Spirulina için gereken pH 9-11 optimum sinirlarina çok yakin olduklari görülmektedir (Richmond, 2004).

Sonuç

Antioksidan özelligi olan, gida sektöründe dogal boya maddesi olarak kullanilan mavi pig-ment C-fikosiyanin içerigi ile bilinen S. platensis kültürlerinde mevsime bagli farkli sicaklik ve ay-dinlanma siddeti degerlerinin bu metabolit mik-tari üzerindeki etkisini belirlemek üzere Çuku-rova bölgesinde gerçeklestirilen bu çalismada, en yüksek C-fikosiyanin ve protein içerigi 30.04±0.06ºC sicaklikta ve 822.46±61 μmol m^-2 s^-1 aydinlik siddeti ile Sonbahar mevsiminde saptanmistir. Yaygin olarak destek gida amaciyla kullanilan Spirulina kültüründe fikosiyanin içe-rigi ve biyomas verimliligi bakimindan genel ola-rak her üç mevsim de uygun olmakla birlikte protein ve C-fikosiyanin düzeyinin Sonbaharda (30.04±0.06ºC ve 822.46±61 μmol m^-2 s^-1) kuru madde miktarinin ise Yaz döneminde (34.52±0.05 ve 1195.08±29) daha iyi oldugu gö-rülmektedir.

Kaynaklar

AOAC, (1998). Official Methods of Analysis of the Association of Official Analytical Che-mists, 15. th. Edition, Williams, S. (Ed), Ar-lington,Virginia.

Boussiba, S., Richmond, A., (1979). Isolation and Characterization of Phycocyanin From the Blue-Green Alga Spirulina platensis, Archi-ves of Microbiology, 120: 155-159. doi:10.1007/BF00409102

Chaneva, G., Furnadzhieva, S., Minkova, K., Lu-kavsky, J., (2007). Effect of Light and Tem-perature on the Cyanobacterium Arthonema africanum a Propective Phycobiliprotein Producing Strain, Journal of Applied Phycology, 19(5): 537-544. doi:10.1007/s10811-007-9167-6

Chen, F., Zhang, Y., (1997). High Cell Density Mixotrophic Culture of Spirulina platensis on Glucose for Phycocyanin Production Using a Fed-Batch System, Enzyme and Microbial Technology, 20: 221-224. doi:10.1016/S0141-0229(96)00116-0

Cohen, Z., (1997). The Chemicals of Spirulina, In: Vonshak, A.(Ed.), Spirulina platensis (Arthrospira): Physiology, Cell Biology and Biotechnology, Taylor and Francis, 175-204, London.

Costa, J.A.V., Colla, L.M., Duarte Filho, P., (2003). Spirulina platensis growth in open raceway pondsusing fresh water supple-mented with carbon, nitrogen and metal ions, Zeitschrift für Naturforschung, 58c: 76-80.

Estrada, J.P.E., Bescos, P.B., Fresno, A.M.V., (2001). Antioxidant Activity of Different Fractions of Spirulina platensis Protean Extract, Il Farmaco, 56: 497-500. doi:10.1016/S0014-827X(01)01084-9

Göksan, T., Zekeriyaoglu, A., Ak, I., (2007). The Growth of Spirulina platensis in different Culture Systems Under Greenhouse Condi-tion, Turkish Journal of Biology, 31: 47-52.

Hizarci Uslu, L., Isik, O., Sayin, S., Durmaz, Y., Göksan, T., Gökpinar, S., (2009). The Effect of Temperature on Protein and Amino Acid Composition of Spirulina platensis, Ege University Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 26(2): 139-142.

https://www-cyano-site.bio.purdue.edu/media/table/sp.html, (2010).

Isik, O., Hizarci, L., Sayin, S., Gökpinar, S., Durmaz, Y., Göksan, T., (2006). The Effect of the Environmental Factors on the Vitamin C (Ascorbic Acid), E (Alpha-tocopherol), β-carotene Contents and the Fatty Acid Com-position of Spirulina platensis, Ege Univer-sity Journal of Fisheries and Aquatic Scien-ces, 23(3-4): 257-261.

Koru, E., Cirik, S., (2003). Spirulina platensis (Cyanophyceae) Mikroalg’inin Büyümesine ve Bazi Biyokimyasal Özelliklerine Sicakli-gin Etkisi, Ege University Journal of Fishe-ries and Aquatic Sciences, 20(3-4): 419-422.

Paoletti, C., Vincenzini, M., Boci, F., Materassi, R., (1980). Composizione Biochimica Gene-rale delle Biomassee di Spirulina platensis e S. maxima in Materassi. In: R.(Ed.) Prospet-tive della Coltura di Spirulina in Italia. Rome: Consiglio Nazionale delle Ricerche, 111-125.

Richmond, A., (1986). Microalgae of Economic Potential. In: A. Richmond (Ed). Handbook of Microalgal Mass Cultures of Microalgae. CRC Press, Inc., 201-283, Boca Raton, Flo-rida.

Richmond, A., (2004). Biological Principles of Mass Cultivation. In: A. Richmon (Ed), Handbook of Microalgal Culture: Biotech-nology and Applied Phycology, Blackwell Science Ltd., 125-177, Oxford/UK.

Sarada, R., Pillai, M.G., Ravishankar, G.A., (1999). Phycocyanin from Spirulina sp: Influence of Processing of Biomass on Phycocyanin Yield, Analysis of Efficiacy of Extraction Methods and Stability Studies on Phycocyanin, Process Biochemistry, 34(8): 795-801. doi:10.1016/S0032-9592(98)00153-8

Tomaselli, L., Giovanneti, L., Sacchi, A., Bocci, F., (1988). Effect of Temperature on Growth and Biochemical Composition in Spirulina platensis Strain M2. (T. Stadler, J. Million, M.C.Verdus, Y. Karamanos, H. Morvan and D. Christian Editör), Algal Biotechnology, 521: 305-314.

Torzillo, G., Giovannetti, L., Bocci, F., Mate-rassi, R., (1984). Effect of oxygen concentration on the protein content of Spirulina biomass, Biotechnology and Bioengineering, 26: 1134-1135. doi:10.1002/bit.260260920

Vonshak, A., Torzillo, G., (2004). Environmental Stres Physiology. In: A. Richmon (Ed), Handbook of Microalgal Culture, Biotech-nology and Applied Phycology, Blackwell Science Ltd., 57-82, Oxford/UK.

Vonshak, A., (1997). Morpohology, Ultrastruc-ture and Taxonomy of Arthrospira (Spiru-lina): The Basic Concept. In: L.Tomoselli (Ed), Spirulina platensis (Arthrospira) Phy-siology, Cell Biology and Biotechnology. Taylor&Francis Ltd. pp.1-15, Great Britain.

Vollenweider, A.R., (1974). A Manual on Met-hods for Measuring Primary Production in Aquatic Environments. Burges and Son Lmt., Oxford, 72 p.

Zhou, Z.P., Liu, L.N., Chen, X.L., Wang, J.X., Chen, M., Zhang, Y.Z., Zhou, B.C., (2005). Factors that Effect Antioxidant Activity of CPhycocyanins from Spirulina platensis, Journal of Food Biochemistry, 29: 313-322. doi:10.1111/j.1745-4514.2005.00035.x